Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 3

3
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
fræðing og Jóhannes Jóhannesson og
skýrði þeim frá hugmynd sinni um
að setja á stofn náttúrugripasafn í
Reykjavík. Stefáni og Jóhanni leist
vel á hugmyndina og stofnuðu þeir
félagar Íslenskt Náttúrufræðisfélag
í Kaupmannahöfn 24. apríl 1887
og hljóðaði 2. grein laga þess svo:
Aðaltilgangur fjelagsins er sá, að koma
upp sem fullkomnustu náttúrugripa-
safni á Íslandi, er sje eign þess og
geymt í Reykjavík. Strax var hafist
handa við söfnun gripa en félagið
lagðist af er þeir félagar Björn og
Stefán fluttu heim til Íslands síðar
það sama ár. Á Íslandi stóð Stefán
fyrir stofnun Hins íslenska náttúru-
fræðisfélags 16. júlí 1889 sem var arf-
taki Kaupmannahafnarfélagsins og
með sama markmið.
Saga Náttúrugripasafnsins er mikil
örlagasaga, en það var fyrst í einu
herbergi heima hjá formanni félags-
ins, Benedikt Gröndal. Fyrstu árin
var safnið opið eftir samkomulagi
en árið 1895 var safnið í Glasgow
við Vesturgötu þar sem það var opið
almenningi einn klukkutíma á sunnu-
dögum. Er safnið stækkaði þurfti
það meira pláss og var í sífelldu hús-
næðishraki þar til það flutti haustið
1908 í Safnahúsið við Hverfisgötu
(Þjóðmenningarhúsið). Safninu var
lokað 1960 en opnaði 1967 til bráða-
birgðasal við Hlemm og lokaði síðan
endanlega 31. mars 2008.
Megin hlutverk Náttúruminja-
safns Íslands er að miðla þekkingu
á náttúrunni til almennings með
sýningum, erindum, námskeiðum,
ritum eða á annan hátt. Til þess að
geta sinnt hlutverki sínu þarf safnið
að hafa hæft starfsfólk, hafa nægilegt
húsrými og hafa yfir að ráða nægilega
góðum gripasöfnum til að geta sett
upp langtíma og tímabundnar sýn-
ingar, til að sinna kennslu og fræðslu
og til að geta verið í samstarfi við
Þann 30. mars árið 2007 tóku gildi
lög um Náttúruminjasafn Íslands.
Þessum lögum hafði verði beðið
eftir í áraraðir en þau marka braut
nýs höfuðsafns á sviði náttúrufræða.
Lögin sjálf mynda ramma um
væntanlega starfsemi safnsins en
útfærsla þeirra er verkefni næstu ára
og áratuga. Um Náttúruminjasafnið
fjalla einnig safnalög nr. 106/2001
en þar eru höfuðsöfn landsins skil-
greind: Náttúruminjasafn Íslands,
Listasafn Íslands og Þjóðminjasafn
Íslands. Með safnalögum er
Náttúruminjasafni skipað á bekk með
helstu söfnum landsins og eru gef-
in fyrirheit um að safnið skuli vera
jafnoki þeirra og í fararbroddi nátt-
úruminjasafna á landinu. Það er því
ekki verið að kom upp fátæklegri
sýningaraðstöðu í skjóli annarra
stofnana, hér er verið að setja á stofn
alvöru safn.
En hvað er safn? Hér á landi getur
orðið „safn“ bæði merkt gripasafn eða
samsafn hluta (collection) og stofnun
(museum) sem opin er almenningi
og rekur sýningar sem byggja á eigin
gripasöfnum. Með hliðsjón af siða-
reglum ICOM (International Council
of Museums) er safn skilgreint svo 4.
grein safnalaga 106/2001: Safn sam-
kvæmt lögum þessum er stofnun, opin
almenningi, sem hefur það hlutverk að
safna heimildum sem snerta manninn,
sögu hans og umhverfi, standa vörð um
þær, rannsaka, miðla upplýsingum og
hafa þær til sýnis svo að þær megi nýtast
til rannsókna, fræðslu og skemmtunar.
Upphafsmaður að stofnun nátt-
úrugripasafns var Björn Bjarnarson,
síðar sýslumaður Dalasýslu og þing-
maður, sem mun hafa fengið þessa
hugmynd í ársbyrjun 1887 er hann
var staddur á skrifstofu konungs í
Kaupmannahöfn. Hugmyndin greip
Björn svo ákaft að hann rauk út á götu
og hitti þar Stefán Stefánsson grasa-
önnur söfn. Höfuðsafn í náttúrufræði
hlýtur að stefna að því að koma upp
sem fullkomnustu safni náttúrugripa
sem hentar starfssemi þess og er mik-
ilvægt að menn geri sér grein fyrir því
að án þeirra getur Náttúrminjasafn
Íslands aldrei orðið til.
Náttúruminjasafn Íslands mun
þurfa að hafa mikla og góða sam-
vinnu við önnur söfn, stofnanir,
fyrirtæki og einstaklinga vegna
öflunar upplýsinga, þekkingar og
gripa, vegna rannsókna og vegna
þess fjölbreytta fræðslustarfs sem
safnið mun sinna.
Gestir safnsins munu koma úr
öllum þjóðfélagshópum en miðað
við reynslu hinna Norðurlandanna
munu skólanemar vera um helm-
ingur þeirra. Staðsetning safnsins
mun hafa mikil áhirf á fjölda gesta
og því þarf það að liggja vel við al-
menningssamgöngum og hafa næg
bílastæði.
Sé litið til þeirra landa sem við
gjarnan berum okkur saman við, hafa
þau reist miklar og fallegar bygging-
ar fyrir söfn sín og sýna þeim mik-
inn sóma. Náttúruminjasöfn eru alls
staðar mjög mikið sótt og áhersla er
á að þau liggi vel og eru því gjarnan
í miðhlutum borga og bæja svo þau
nýtist sem best. Við Íslendingar eig-
um einnig að sýna náttúru landsins
þann sóma að reisa glæsilegt safn-
hús sem við getum verið stolt af. Það
liggur nú fyrir að hefjast handa og
er skorað á almenning, náttúrufræð-
inga og stjórnvöld að ljá málefninu
lið enda eru liðin rúm 120 ár frá
því að Björn Bjarnarson, sýslumað-
ur rauk í ofboði út á götu í miðri
Kaupmannahöfn þegar hann fékk þá
góðu hugmynd að setja á stofn nátt-
úruminjasafn í Reykjavík.
Helgi Torfason, forstöðumaður
Náttúruminjasafns Íslands
Náttúruminjasafn
Íslands