Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 54

Náttúrufræðingurinn
54
það til að sjúga blóð úr spendýrum,
bjóðist slíkt.5 Aðeins ein tegund
lítils blóðsjúgandi mítils hefur
komist hér á skrá, hænsnamítilinn
Dermanyssus gallinae, sem einnig
hefur fundist í dúfnakofum og
getur lagst á fleiri tegundir fugla.6
Fimm tegundir fuglaflóa hafa
verið staðfestar hér á landi. Einungis
tvær þeirra teljast algengar; stara-
eða hænsnaflóin Ceratophyllus gal-
linae og dúnflóin C. garei sem báðar
geta stundum lagst á fólk.5,7 Fugla-
flugan Ornithomya chloropus, oft
nefnd lúsfluga eða gúmmífluga, er
oft algeng á rjúpu, vaðfuglum og
ránfuglum. Fjórar tegundir bitmýs
af ættkvíslunum Prosimulium og
Simulium finnast hér á landi og þrjár
þeirra leggjast á fugla.8
Blóðsjúgandi sníkjudýr
á spendýrum
Blóðsjúgandi sníkjudýrategundir á
íslenskum spendýrum eru heldur
fáar. Refur, minkur og hreindýr eru
eftir því sem best er vitað laus við
blóðsjúgandi óværu en á nagdýrum
(húsamúsum) hafa fundist litlir blóð-
sjúgandi mítlar (Eulaelaps stabularis
og Myonyssus decumani).9,10 Rottu-
mítillinn Ornithonyssus bacoti var
staðfestur á brúnrottum sem héldu
til undir íbúðarhúsum.5 Nýverið
fannst mítill sá einnig á stökkmús-
um sem voru gæludýr og kom hann
í ljós þegar hann fór að leggjast
á heimilisfólk.11 Pholeoixodes hex-
agonus, sem einkum leggst á minni
spendýr, hefur einu sinni fundist
hér á landi.12
Nokkrar tegundir soglúsa hafa
verið staðfestar á spendýrum á
Íslandi. Best þekkt er höfuðlús
mannsins Pediculus humanus capitis
en margir kannast einnig við flatlús-
ina Pthirus pubis en báðar hafa hrjáð
íbúa landsins um aldaraðir. Kropplús
eða fatalús Pediculus humanus corpor-
is var aftur á móti útrýmt á Íslandi
fyrir miðja síðustu öld.13 Soglúsin
Linognathus setosus hefur nokkrum
sinnum fundist hér á hundum.14
Síðust í þessari upptalningu er sog-
lúsin Solenopotes capillatus sem lifir
hér á nautgripum.
Fimm tegundir spendýraflóa hafa
verið staðfestar á Íslandi.7 Tvær þeirra
(Ctenopthalmus agyrtes og Nosopsyllus
fasciatus) lifa á nagdýrum og eru
algengar bæði á músum og rottum.
Mannaflóin Pulex irritans var það
algeng í híbýlum landsmanna langt
fram á 20. öld að menn nefndu hana
sjaldnast á nafn. Henni var útrýmt
um miðja öldina.13 Fyrir um það
bil aldarfjórðungi barst hingað með
aliminkum flóin Ceratophyllus sciu-
rorum, sem er upprunnin af íkorn-
um í Evrópu en lagðist á ali-mink-
inn eftir að hann var kominn til
Evrópu.15 Flóin hefur verið vanda-
mál í íslenskum minkabúum og
finnst hér enn, þrátt fyrir aðgerðir
til útrýmingar.16 Tegundin virðist
ekki ná að ljúka lífsferlinum utan-
húss hér á landi. Fimmta tegundin
er kattaflóin Ctenocephalides felis.
Hún hefur nokkrum sinnum borist
með hundum og köttum til land-
sins en ekki náð að ílendast.17,18
Veggjalúsin Cimex lectularius er
skortíta sem sýgur blóð úr mönn-
um, ýmsum öðrum spendýrum og
fugl-um og greina heimildir að hún
hafi borist til landsins með norskum
hvalföngurum um og eftir 1880.
Næstu áratugina náði hún verulegri
útbreiðslu en á endanum tókst að út-
rýma henni með ærnum tilkostnaði
og fyrirhöfn.13 Í dag berst veggja-
lús öðru hverju til landsins með
farangri ferðalanga.
Ein af fjórum bitmýstegundum
hér á landi, Simulium vittatum, sýgur
blóð úr spendýrum.8 Síðust á list-
anum er færilúsin Melophagus ovinus,
sem tilheyrir lúsflugunum og var
áður fyrr mjög algengt sníkjudýr
á sauðfé víða um land. Henni var
útrýmt fyrir nokkrum áratugum
í aðgerðum sem fyrst og fremst
miðuðu að því að útrýma fjár-
kláða.19
2. mynd. Fullorðnir brúnir hundamítlar (Rhipicephalus san-
guineus) teknir úr bæli hunds á höfuðborgarsvæðinu. Karldýrið
(t. h.) er 3 mm langt og heldur mjóslegnara en kvendýrið (t. v.)
sem ekki var farið að sjúga blóð og stækka. – Adult brown dog
ticks Rhipicephalus sanguineus collected from a dog basket in
Iceland. The male, 3 mm long, (on the right) is smaller than the
unengorged female (left). Ljósm./Photo: Karl Skírnisson.
3. mynd. Fullorðin kvendýr brúna hundamítilsins (Rhipicephalus
sanguineus) sem fundust á hundi sem nýkominn var frá Banda-
ríkjunum í Einangrunarstöðina í Hrísey. Skömmu eftir að myndin var
tekin verpti stærra dýrið (um 10 mm langt) hundruðum eggja. –
Adult brown dog tick females Rhipicephalus sanguineus detected on
a dog that had been brought from USA to a quarantine station in
Iceland. Ljósm./Photo: Matthías Eydal.