Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 61

61
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Síðan 2003 hefur stóra sænál fund-
ist mun oftar en áður í nokkrum
af þeim reglubundnu rannsókna-
leiðöngrum sem farnir eru til marg-
víslegra fiskirannsókna í Norður-
sjó og á hafsvæðið norðvestur af
Bretlandseyjum og í sunnanverðu
Barentshafi.4 Árið 2005 fannst stóra
sænál síðan í fyrsta sinn suður af
Svalbarða5 og árið 2006 fannst hún
aftur á nokkrum stöðvum á svip-
uðum slóðum.5,6
Árið 2004 og sérstaklega 2005
tóku fuglafræðingar eftir því að
sjófuglar í björgum á Bretlands-
eyjum, í Noregi og Færeyjum báru
stóru sænál í unga sína í miklum
mæli.4 Af útlitinu að dæma er stóra
sænál lítið annað en skinn og bein
og því getur næringargildið ekki
verið mikið og eins hlýtur það að
vera erfitt fyrir ungfugl að kyngja
henni. Þessu til staðfestingar sáust
í sumum björgunum sveltandi
og vannærðir ungar þrátt fyrir að
hreiður þeirra eða syllur hafi verið
nánast þaktar af óétinni stóru sænál
(4. mynd). Frá Vestmannaeyjum
höfum við upplýsingar um það að
árin 2005 og 2006 hafi verið mikið
um að lundi bæri stóru sænál í
unga sína. Þetta átti sér einnig stað
árið 2007 en í mun minna mæli en
árin tvö á undan (Valur Bogason,
munnleg heimild). Líkt og hinar
beinu athuganir, sem að ofan er
getið, benda fuglarannsóknirnar
þannig til mikillar aukningar stóru
sænálar víða í norðaustanverðu
Norður-Atlantshafi á seinustu
árum. Ef til vill endurspeglar fæðu-
nám sjófuglanna á stóru sænál að
einhverju leyti skort á öðru og
betra fæði og má í því sambandi
geta þess að sandsílastofnar við
Vestmannaeyjar hafa verið taldir
í lágmarki nokkur undanfarin ár
(Valur Bogason, munnleg heimild).
Ekki er vitað með vissu hvað
veldur þeirri skyndilegu aukningu
í stóru sænál sem orðið hefur á
undanförnum árum. Það verður
hins vegar að teljast ósennilegt að
aukningin eigi rætur að rekja til
nýtilkominnar árvekni eða áherslu-
breytinga hvað varðar söfnun, því
hennar hefur orðið vart mjög víða
og m.a. komið fram í langtímarann-
sóknum þar sem stöðluðum söfn-
unaraðferðum er beitt.3,4 Hækkað
hitastig og hugsanleg áhrif þess á
afkomu lirfa hefur verið nefnt sem
líkleg skýring.3 Ólíklegt er hins
vegar að hitabreytingar seinustu
ára séu eina ástæða aukningarinnar.
Þannig hefur orðið vart hækkandi
hita við Bretlandseyjar og í Norður-
sjó frá því um 1990, en stóra sænál
fór ekki að aukast þar fyrr en fyrir
um 5–7 árum.4 Dæmi eru um að í
vistkerfi sjávarins verði stundum
skyndileg og tímabundin fjölgun hjá
tegundum sem að öllu jöfnu eru
sjaldgæfar og án þess að á því sé
einföld skýring. Stóra sænál er hins
vegar talin fremur léleg til sunds
og því má telja líklegt að straumar
og útbreiðsla sjógerða ráði miklu
um útbreiðslusvæði hennar. Aukin
útbreiðsla hlýsjávar í norðaustan-
verðu Norður-Atlantshafi á seinustu
árum7 kann því að hafa stuðlað að
aukinni útbreiðslu án þess að vera
meginástæða aukinnar nýliðunar
og þar með stækkunar stofnsins.
3. mynd. Meginútbreiðslusvæði stóru
sænálar við Ísland fram á seinustu ár
(rauður flekkur) og nýir fundarstaðir á
árunum 2001–2006. – Main distribution
area of snake pipefish in Icelandic waters
until recent years (red area) and new
records during 2001–2006.
4. mynd. Sveltandi rituungi á Mayeyju í Forthfirði á Skotlandi, í júlí 2006, umlukinn
stóru sænál sem hann er ófær um að éta. – A starving kittiwake chick unable to eat the
snake pipefish surrounding it on the Isle of May, Firth of Forth, Scotland, in July 2006.
Ljósm./Photo: Mike P. Harris.