Börn og menning - 2018, Síða 33

33„Heldurðu að við höfum tíma til að dansa þegar jörðin er að farast?“
sóknastöðina er komið spyr múmínsnáðinn fyrst
um snorkstelpuna, sem honum er svo hlýtt til, ekki
halastjörnuna. Og á meðan snorkurinn gerir ítrekað-
ar tilraunir til þess að funda um næstu skref þeirra og
gera ítarlegar aðgerðaáætlanir, tala þau skötuhjú um
dans. Mótefnið gegn óttanum og vánni er að finna í
samkenndinni, ástinni og dansinum.
Undir ljósblómi
Í Pípuhatti galdrakarlsins dýpkar persónusköpun
Jansson enn og það er í raun fyrst í þessari þriðju
bók hennar sem múmínpabbi tekur á sig skýra
mynd, þótt enn sé múmínmamma mun fyrirferðar-
meiri. Hér er sem fyrr ákveðinn undirtónn ógnar
og hættu, þegar íbúum múmíndals áskotnast furðu-
legur pípuhattur sem kemur á daginn að tilheyrir
voldugum galdrakarli. Hatturinn er gæddur töfra-
mætti og umbreytir því sem í hann er látið í eitthvað
svo frábrugðið því sem mögulegt er. Þannig hljót-
ast af því vandræði þegar nokkrar jurtir hemúlsins
breytast í frumskóg sem umvefur allt múmínhúsið
og íbúa þess svo minnstu má muna að þeir komist
lífs af. Múmínsnáðinn lendir einnig í hættu þegar
hann felur sig í hattinum og verður fyrir árás vina
sinna, þegar hann snýr óþekkjanlegur aftur. Þá má
þó sem endranær reiða sig á múmínmömmu, sem
alltaf þekkir múmínbarnið sitt og heldur þannig röð
og reglu á heiminum. Verr fer fyrir bísamrottunni
sem geymir fölsku tennurnar sínar í hattinum yfir
nótt – úr þeim varð eitthvað svo skuggalegt að höf-
undur treystir sér ekki til þess að skrifa það, heldur
ráðleggur lesendum að spyrja sínar eigin mæður, þær
hafi svarið.
Það er því mun léttara yfirbragð yfir Pípuhatti
galdrakarlsins, þó að tónninn sé enn markaður
ákveðnum trega eða angurværð. Snúður birtist hér
sem mikilvæg persóna, þessi förusveinn sem eir-
ir ekki langtímum saman með ástvinum sínum í
múmíndalnum, heldur þráir sömuleiðis einveruna
og ferðalagið. Galdrakarlinn sjálfur er líka aumk-
unarverð persóna í ofsafenginni þrá sinni og linnu-
lausri leit að stærsta rúbín veraldar, en úrlausn þeirr-
ar leitar og heimsókn galdrakarlsins í múmíndalinn
í lok bókarinnar varpar aftur ljósi á þá djúpu sam-
kennd og mennsku sem einkenna bækur Jansson um
múmínfjölskylduna.
Þótt Jansson taki á krefjandi og jafnvel ógnvæn-
legum þemum, er rödd höfundar alltaf full vonar.
„Allt lítur verr út í myrkri, skal ég segja þér,“ (bls.
15) segir múmínmamma strax á fyrstu blaðsíðum
fyrstu bókarinnar, og kveikir á ljósblómi til að lýsa
þeim veginn. Þetta er það sem Jansson gerir fyrir
okkur, kveikir á ljósblómunum sínum og lýsir okkur
hlýlega veginn um skuggalegan skóginn. Hún gerir
það af svo miklu næmi og svo mikilli frásagnarlist að
það er hrein unun að lesa. Fyrir lesendur sem eiga
erfitt með að stugga frá sér tilfinningunni um til-
gangsleysi allra hluti andspænis vánni sem nú steðjar
að, er söguheimur Jansson glóandi ljós í skuggun-
um. „Heldurðu að við höfum tíma til að dansa þegar
jörðin er að farast?“ (bls. 136) spyr snorkurinn systur
sína í Halastjörnunni. Svar Tove Jansson til okkar er
skýrt og afgerandi: Já.
Höfundur er bókmenntagagnrýnandi.