Þjóðmál - 01.09.2017, Blaðsíða 90

88 ÞJÓÐMÁL Hausthefti 2017
Miðað við opinberar heimildir virðast 406
þýskir, austurrískir og tékkóslóvakískir gyð-
ingar hafa sótt beint um dvalarleyfi á Íslandi
árin fyrir seinni heimsstyrjöld en einstakar
umsóknir voru um 235. Þessi niðurstaða
er þó ekki tæmandi vegna þess að margir
umsækjendur sóttu jafnframt um dvalarleyfi
fyrir óskilgreinda fjölskyldu sem ekki er talin
með. Þó eru tvítaldar umsóknir þegar hjón
sóttu um undir nöfnum beggja. Einnig má
nefna að ræðismenn Danmerkur í Þýskalandi,
Austurríki og Tékkóslóvakíu þurftu að vísa
ókunnum fjölda gyðinga frá.
Ræðisskrifstofurnar spurðust einnig árangurs-
laust fyrir um dvalarleyfi fyrir bæði einstak-
linga og hópa gyðinga. Síðast en ekki síst
þurftu Sveinn Björnsson í Kaupmannahöfn
og Helgi P. Briem í Berlín að snúa frá tölu-
verðum fjölda gyðinga.
Sumir umsækjendur útskýrðu í bréfum
sínum að þeir ættu enga framtíð í hinu nýja
Þýskalandi og báðu auðmjúklegast um hæli.
Stundum mátti greina örvæntingu í bréfum
þessa fólks enda má ætla að það hefði þá
þegar reynt að fá hæli í nokkrum öðrum
löndum Vestur-Evrópu en verið synjað.
Einstaka menn leituðu eftir íslenskum ríkis-
borgararétti og aðrir sóttu um slíkan rétt fyrir
hönd ættingja í fanga- eða þrælkunarbúðum.
Aðrir báru sig mannalega og höguðu bréfum
sínum eins og um atvinnuumsókn væri að
ræða. Rafeindavirkinn Fritz Hahlo, sem sótti
hér um dvalarleyfi í desember 1938 fyrir sig
og konu sína Edith (f. Pinner), var einn þeirra,
en hann hafði mátt sæta ofsóknum vegna
ætternis síns. Svar ráðherra var samkvæmt
venju „Nei HJ“. Hahlo-hjónin áttu síðan eftir
að kynnast ofsóknum nasista betur á komandi
misserum. Þau styttu sér aldur í janúarlok
1942 eins og um hundrað aðrir gyðingar í
Berlín og fækkaði því um tvo væntanlega
farþega í gripaflutningalestum nasista til
Póllands.
Annar „starfsumsækjandi“ var Berlínarbúinn
Erich Salinger sem óskaði eftir dvalarleyfi
í Reykjavík fyrir sig og fjölskyldu sína um
svipað leyti og Hahlo. Hann hafði á undan-
gengnum misserum starfað við fatahreinsun
og viðgerðir og vonaðist þannig til að sjá sér
farborða á Íslandi. Hann óskaði eftir bráðu
svari í ljósi aðstæðna þar sem hann gæti
þurft að yfirgefa landið hið fyrsta.
Bókakynning
Erlendur landshornalýður?
Flóttamenn og framandi
útlendingar á Íslandi, 1853–1940
Útgefandi: Almenna bókafélagið.
Snorri G. Bergsson sagnfræðingur skrifar um framandi
útlendinga á Íslandi frá miðri 19. öld allt til hernámsins 1940.
Hann lýsir umræðum um ímynd og hlutverk útlendinga
í íslensku samfélagi og hvernig Íslendingar brugðust við
komu þeirra hingað. Drjúgur hluti bókarinnar fjallar um við-
brögð við þýska flóttamannavandanum 1933–1939 þegar
bæði stjórnmálaflóttamenn og gyðingar flúðu Þýskaland.
Við grípum hér niður í kafla þar sem greint er frá
dvalarleyfisumsóknum gyðinga til Íslands.