Þjóðmál - 01.09.2017, Blaðsíða 30

28 ÞJÓÐMÁL Hausthefti 2017
Ekki sérþýskt fyrirbæri
Hugmyndafræði Kristilegra demókrata er
ekki algjörlega þýsk uppfinning. Luigi Sturzo
stofnaði fyrsta flokk Kristilegra demókrata
árið 1919 á Ítalíu, en markmið þess flokks
var að sætta Rómarkirkjuna við lýðræðislegt
stjórnarfar. Þannig háttaði til að ráðamenn
kaþólsku kirkjunnar voru á árum áður margir
andsnúnir lýðræði, sem þeir töldu undirrót
guðleysis, líkt og sósíalisminn. Stefna flokks
Sturzo fól í sér trú á frjálsan markaðsbúskap
en um leið voru boðaðar ýmsar félagslegar
úrbætur. Kristilegir skildu sig frá hægriflokk-
um þess tíma, þar sem þeir voru frekar
hallir undir opinber afskipti af sumum
sviðum þjóðlífsins og voru jafnvel hlynntir
yfirþjóðlegu valdi. Annað sem greindi þá
frá hægriflokkum var að kristilegir studdu
samtök launþega.
Fleiri flokkar kristilegra demókrata urðu til
á árunum milli stríða og þá þegar mótuðust
meðal fylgismanna þeirra hugmyndir um
stofnun Efnahagsbandalags Evrópu, sem
sömu flokkar höfðu forgöngu um að hrinda í
framkvæmd á sjötta áratugnum.
Helmut Kohl kanslari er þekktur sem kanslari
sameiningar Þýskalands, en hans hugðarefni
voru ekki síður sameining Evrópu. Hin
sameiginlega evrópska arfleifð var jafnvel
ofar í huga sumra forystumanna kristilegra
demókrata heldur en málefni einstakra ríkja
og margir forystumenn kristilegra demókrata
voru miklir hugsjónamenn og innblásnir af
húmanískum kenningum.
Helmut Kohl, kanslari 1982­1998, með Íslandsvininum
Gerhard Stoltenberg, sem var fjármálaráðherra og
landvarnaráðherra í ríkisstjórnum Kohls.
Stjórnmál eftirstríðsáranna á meginlandi
Evrópu fólu í sér meiri sáttfýsi en áður hafði
þekkst. Hægrimenn tóku að aðhyllast marg-
vísleg félagsleg réttindi og sameinuðust í
kristilegu flokknum á sama tíma og sósíal-
demókratar hurfu frá þjóðnýtingaráformum
og gerðust um margt markaðssinnaðir. Til
varð breið miðja í stjórnmálunum þar sem
þessir flokkar færðust æ nær hvor öðrum og
miklu meiri friður ríkti í stjórnmálalífi Vestur-
Evrópu en verið hafði á árunum fyrir stríð.
Verkalýðssambönd í kaþólska hluta Vestur-
Evrópu voru allt frá stríðslokum víða undir
stjórn kristilegra demókrata og kristilegu
flokkarnir lögðu ríka áherslu á samræmingu
félagslegra réttinda innan Efnahagsbanda-
lags Evrópu (nú Evrópusambandsins). Þetta
var nokkuð sem Margaret Thatcher, leiðtogi
breskra íhaldsmanna, leit á sem argasta
sósíalisma.
Þrátt fyrir að flokkar kristilegra hafi átt drýgst-
an þátt í að hrinda evrópskri samvinnu úr vör
á sjötta áratugnum má segja að sósíaldemó-
kratar hafi tekið við keflinu í þeim efnum.
Þegar komið var fram á níunda áratuginn voru
það menn eins og Jacques Delors og Franc-
ois Mitterrand sem þrýstu á um sameiningu
álfunnar. Kristilegir leiðtogar þess tíma voru
þá fremur orðnir „flokksstjórnendur“ heldur en
mennta- og hugsjónamenn.
Nú er svo komið að hinir rótgrónu kristi-
legu flokkar eru víðast hvar í kreppu utan
Þýskalands og við frelsun ríkja Mið- og
Austur-Evrópu undan oki kommúnismans
urðu í fæstum tilfellum til kristilegir flokkar
sem aðhylltust félagslegan markaðs-
búskap. Víða hafa því orðið meiri öfgar í
stjórnmálum þeirra landa en í vesturhluta
álfunnar. Kristilegir eru enn öflugir í Hollandi,
Christen­Demokratisch Appèl, og Austurríki,
Österreichische Volkspartei, en milli CDU og
austurríska systurflokksins eru náin tengsl.
Sósíaldemókrataflokkar álfunnar glíma að
sama skapi við alvarlegan vanda og margs
konar nýir flokkar hafa sprottið upp hvar-
vetna. Stjórnmálakerfið sem mótaðist á eftir-
stríðsárunum er í deiglu.