Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2007, Qupperneq 31

Ljósá
afnotagjöldin. Þetta var gert með því að
stinga nál eða prjóni á milli víra undir
mælinum. Þegar von var á starfsmanni
rafveitunnar til aflestrar var nálinni kippt í
burtu. Ekki fer sögum af því að neinn hafi
verið sektaður eða fengið aðra refsingu. En
til að stöðva þetta ákvað rafveitunefndin að
láta smíða kassa utan um alla mæla í
hreppnum og hafa lás á þeim. Var samið við
smið á staðnum um smíði á 150 kössum.
Sá hængur var á kössunum að þeir
lokuðu fyrir að húsráðendur gætu skipt um
öryggi þegar þau sprungu. Til að leysa það
var samið við rafvirkjann á staðnum um að
hann skipti um öryggi gegn einnar krónu
gjaldi. Þessu undu sumir húsráðendur ekki
og neituðu að samþykkja uppsetningu
kassanna. Þeim var sent ítarlegt bréf þar
sem málið var reifað en við litlar undir-
tektir. Á endanum var málið leyst með því
að ganga frá öryggjunum þannig í
kössunum að hægt væri að skrúfa þau í og
úr án þess að það þyrfti að opna þá.
Nokkrum árum síðar voru kassarnir
orðnir óþarfir og urðu þeir þá vinsælir til
ýmissa hluta, til að mynda sem nestisbox
hjá sjómönnum.24
Geymaþjónusta
Ríkisútvarpið hóf útsendingar árið 1930 og
sýndu Eskfirðingar þeim strax mikinn
áhuga. Á fjórða og fimmta áratugnum
fengu útvarpstækin yfirleitt rafmagn frá
rafhlöðum eða sýrufylltum rafgeymum,
sömu gerðar og enn eru í bílum. Eskfirð-
ingum bauðst að koma með geymana í
rafstöðvarhúsið og fá þá hlaðna fyrir eina
krónu. Fyrstu árin voru útvörp fá í kaup-
túninu. Þau heimili sem bjuggu svo vel að
eiga þau urðu stundum eins og
samkomuhús meðan útsendingar stóðu yfir.
Þessi þjónusta varð til þess að
almenningur í kauptúninu fór að leggja leið
sína í stöðvarhúsið, sem var nýmæli. Jónas
rafveitustjóri mun hafa tekið því vel en þess
er minnst að honum hafi ekki verið mjög
vel við geymana. Sýran úr þeim hafði
tilhneigingu til að slettast á föt hans og
brenna göt á þau.
Á sumrin, þegar rekstur virkjunarinnar
lá niðri, fóru sumir útvarpseigendur með
geyma sína nokkurra kílómetra leið að
bænum Innstekk í Reyðarfirði þar sem
einnig var vatnstúrbína. Þegar dísilvélar
komu til sögunnar, 1946, þurfti rafgeyma til
að ræsa þær. Þá var settur upp pallur úr jámi
í vaktherberginu til að láta þá standa á
meðan hleðsla stóð yfir. Þar em gólfflísar
nú sýrubrunnar.25
Umskipti yfir í riðstraum
Á ljórða áratugnum varð æ ljósara að þörf
væri á nýrri vélasamstæðu í Ljósárvirkjun.
Árið 1938 fékkst lán til kaupa á nýjum
hverfli og kom hann frá Osnabrúcker
Turbinenfabrik í Þýskalandi í árslok. Einnig
fékkst nýr jafnstraumsrafali, 24 kW, 2x115
V. Hverfillinn reyndist illa þegar í byrjun.
Olli það stundum löngum stöðvunum á
virkjuninni, sem hafði í för með sér
óþægindi fyrir notendur og tekjutap fyrir
rafveituna. Því var það að árið 1939 var
keypt dísilvél af Gray-gerð, 33 kW, til að
hafa sem varavél. Var rafalinn tengdur við
hana með reim þegar hverfillinn bilaði eða
vatnsskortur var. Þótti að því mikil bót.
Haustið 1944 virtist ekkert lát ætla að
verða á bilunum í hverflinum. Þraut þá
þolinmæði rafveitunefndarinnar og vildi
hún ekki greiða mikið meira fyrir viðgerðir
24 Fundargjörðabók Rafveitunefndar 11.10. 1931, 26.7. 1932, 3.2. 1933, 6.12. 1934 og árið 1938, Einar Bragi: EskiQörður í máli
og myndum 28-9.
25 Kristján Kristjánsson viðtal, Fundargjörðabók Rafveitunefndar 26. júlí 1932, Jökull Hlöðversson viðtal..
29