Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2007, Síða 131

Frá Jökuldalsfólki
Bæjarnafnið breytist - búskapur hefst
Húsvitjunarbók Hofteigs frá þessum tíma er
mikið sködduð og illlæsileg, einkum á
árabilinu 1841 fram til 1867. Öðru hvoru
vantar blaðsíður, og sum árin vantar alveg,
og er ekki heilt sóknarmannatal fyrr en frá
og með árinu 1867, en aðalmanntölin frá
þessum tíma eru þó fyrir hendi. í
sóknarmannatali frá árinu 1847 gengur
aftur nafnið Gagurstaðir,2 sagt afbýli frá
Hnefilsdal, og eru upptaldir fimm heimilis-
menn sem allir vom áður í Hnefilsdal, þ.e.
Bergur Hallsson (Peninga-Bergur) og
Kristín Jónsdóttir kona hans, og auk þeirra
em tvær vinnukonur, önnur þeirra fyrmefnd
Steinvör Jóakimsdóttir, en Guðmundur
barnsfaðir hennar varð eftir í Hnefilsdal
með dóttur þeirra Guðrúnu sem fermdist
það ár, og voru þá taldir húsbændur hennar
þau hjónin Magnús og Sigríður í
Hnefilsdal.
Haustið 1847 er Bergur raunar kallaður
bóndi á Gagurstöðum í Ministerialbók
Kirkjubæjar, en þá var hann svaramaður við
giftingu dóttur sinnar Ragnhildar er hún
gekk að eiga Jón Amason, þá á Nefbjarnar-
stöðum í Tungu. Næsta ár þ.e. 1848 er
Bergur kallaður húsráðandi.
Árið 1849 em komin í Gagurstaði þau
Hnefilsdalshjón Magnús og Sigríður, og
hafa eftirlátið sína ábúð í hendur syni sínum
Guðmundi og konu hans Jórunni Brynjólfs-
dóttur. Það er þó einungis hluti jarðarinnar,
samanber það sem áður segir, og ennþá búa
á hinum hlutanum þau hjónin Andrés
Guðmundsson og Helga Þorleifs-dóttir.
Nafnið Gagurstaðir er þénanlegt fram til
1854, en á manntali 1855 hefur bærinn
skipt um nafn og heitir þá Gauksstaðir og
hefur heitið svo alla tíð síðan, þó
Gagurstöðum bregði enn fyrir 1857 við
barnsfæðingu. Þar búa saman í tvíbýli
feðgamir frá Hnefilsdal þeir Magnús og
Hávarður með konum sínum, en 1860 em
þau gömlu Hnefilsdalshjón Magnús og
Sigríður komin aftur heim til sín í
Hnefilsdal. Þá er Magnús tæplega sjötugur,
sagður blindur.
Guðmundur hinn ríki og sterki
Sigmundur M. Long telur í sagnaþáttum
sínum sem birtust í ritsafninu Að vestan 2.
bindi sem og í Austurlandi 3. bindi, að þeir
frændur Guðmundur Magnússon og
Andrés Guðmundsson fyrrnefndur hafi um
þessar mundir átt Hnefilsdal að hálfu hvor,
og segir að Guðmundi hafi leikið hugur á að
eignast alla jörðina, og Andrés hafi verið
tilleiðanlegur að láta sinn hluta ef hann
fengi Meðalnes í Fellum til ábúðar, en þar
bjuggu þá hjónin Jón Sigurðsson og Guðrún
Jóakimsdóttir, en hún var hálfsystir
Steinvarar fyrmefndrar, og munu þau hjón
hafa átt, eða að minnsta kosti Guðrún,
drjúgan hluta í jörðinni (mun hafa erft hana
eftir fyrri mann sinn). Þetta gekk fram, og
þau Guðrún og Jón fluttu að Brekkuseli í
Tungu vorið 1854 eins og síðar kemur fram,
en Guðmundur í Hnefilsdal tók þá Gísla
Wíum og fjölskyldu hans frá Brekkuseli til
2 Hugleiða má hvað nafnið merkir. Orðabók Háskóla íslands er með nokkrar skýringar: Nafnorðið gagur merkir sérviska;
önunglyndi; stirðlyndi o.s.frv., einnig umsnúinn; frekur í orðum m.m. Björgvin Guðmundsson tónskáld, en hann var fæddur og
uppalinn í Vopnafirði sem kunnugt er, vann í upphafi aldarinnar við símastauraflutninga upp á afrétt Selárdals, og til þess voru
notaðir hestar. Hann talar um hesta sem stundum „gögruðst út úr slóðinni,“ þ.e. bágrækur eða útúrsækinn hestur samkvæmt
skýringum í orðabók Háskólans. Páll bróðir hans talar í bók sinni Á fjalla- og dalaslóðum um Jónas Kristjánsson bónda í
Fagradal á Hólsijöllum að „hann var nokkuð gagur í orði og ekki skemmtilegur í viðræðu.“ Einnig er sagt að hann hafi í því
viljað líkjast föður sínum, Kristjáni Jóhannssyni bónda í Hólsseli.
129