Fréttablaðið - 10.12.2021, Blaðsíða 13

n Í dag
Guðmundur Andri
Thorsson
Þegar ég var lítill var stundum talað
um að hinn eða þessi Bandaríkja-
forseti væri „leiðtogi hins frjálsa
heims“. Og þótti spaugilegt enda
herjuðu Bandaríkjaforsetar þessara
ára á bændur og búalið í Víetnam
og stóðu fast við bakið á alls konar
einræðisherrum hins ófrjálsa
heims.
Svo hvarf þessi frasi smám
saman, blessunarlega, en óneitan-
lega hefur hann stundum rifjast
upp fyrir manni þegar maður hefur
fylgst undanfarin ár með Angelu
Merkel og framgöngu hennar á
alþjóðasviðinu.
Aðkomumaður
Í kanslaratíð sinni var hún óskor-
aður leiðtogi hins frjálsa heims.
Hægfara, varfærin en líka örugg –
og djörf. Með framgöngu sinni varð
hún smám saman málsvari og tákn-
gervingur hins opna fjölradda sam-
félags sem byggist á lýðræðislegum
stjórnarháttum, tjáningarfrelsi,
umburðarlyndi, samningum og
málamiðlunum ólíkra hagsmuna-
hópa í samfélaginu – virðingu fyrir
andstæðum sjónarmiðum og rétti
fólks til að láta í ljós skoðanir sínar.
Merkel fæddist vestan megin
í Þýskalandi árið 1954, móðirin
enskukennari en faðirinn prestur
og fljótlega fluttu þau til Austur-
Þýskalands þar sem þau sinntu
störfum sínum í alræðinu. Frá
fyrstu tíð er hún aðkomumaður, og
hefur sýn aðkomumannsins með
annað verðmætamat en hið við-
tekna. Faðirinn lútherskur prestur
í samfélagi þar sem valdhafar
hatast við kristileg gildi og móðirin
enskukennari í samfélagi þar sem
valdhafar tortryggja og óttast þá
dægurmenningu sem átti sér ensku
að móðurmáli – réttilega – enda
hefur verið sagt að það hafi verið
upphafshljómurinn í lagi Bítlanna,
A Hard day’s Night sem að lokum
felldi Berlínarmúrinn, ekki hern-
aðarbröltið og kjarnorkuógnin:
gleðin og óhlýðnin en ekki ógnin
og aginn.
Og í sameinuðu Þýskalandi
hafði Merkel alltaf sýn aðkomu-
mannsins, þess sem kom að austan
inn í þennan samruna, sem var
erfiður, ekki síst fyrir það fólk sem
fékk daglega að heyra að allt það
sem það ólst upp við og vandist
hefði verið hjákátlegt, fráleitt og
fyrirlitlegt. Í öllu sínu yfirlætisleysi
og hversdagslega fasi hefur Merkel
ævinlega vitnað um sjálfsvirðingu
þess sem býr yfir sínu, eins og kom
á daginn við kveðjuathöfnina þar
sem hún lét spila lagið með pönk-
gyðjunni sjálfri, Ninu Hagen: Du
hast den Farbfilm vergessen, sem
var mikill hittari í Austur-Þýska-
landi á sinni tíð, og minnir á að það
samfélag var ekki bara svart-hvítt
heldur voru þar líka litir, sem ekki
má gleyma.
Lögmál Angelu
Hún lærði eðlisfræði og sagði ein-
hverju sinni í viðtali ástæðuna vera
þá að hún hefði verið þess fullviss
að þó hægt væri að banna ýmis-
legt þá gilti það ekki um þyngdar-
lögmálið eða hraða ljóssins, ekki
einu sinni í DDR: „Tveir plús tveir
eru alltaf fjórir, jafnvel í ríki Erichs
Honecker,“ sagði hún.
Hún er sögð hafa sýnt kænsku
og hörku þegar hún hófst til æðstu
metorða í Kristilega demókrata-
flokknum í Þýskalandi eftir fall
Wir schaffen das
Helmuts Kohl í kjölfar spillingar-
mála – og eflaust er það rétt. Hún
hlýtur að vera hörð í horn að taka,
eins og dæmið um Pútín sýnir, en
hann hafði haft af því spurnir að
henni stæði stuggur af hundum í
kjölfar árásar sem hún varð fyrir.
Á þeirra fyrsta fundi lét hann því
kalla á hundinn sinn, svartan labra-
dor, sem æddi laus fram og aftur um
stofuna. Hún sat stíf í sínum stól,
en haggaðist ekki og á eftir sagði
hún þetta tiltæki til marks um að
Pútín væri veikur foringi, sem var
alveg rétt, og hún færðist nær því að
verða sá leiðtogi hins frjálsa heims
sem gat boðið öðrum litlum karli
birginn löngu síðar, Donald Trump.
Hún er sem sagt enginn veifi-
skati. En það sem tryggði henni
samt völd og virðingu öll þessi ár er
þó fremur hitt að hún vék aldrei frá
því að tveir plús tveir séu fjórir, og
byggði allt sitt á því; byggði mál sitt
og pólitík á staðreyndum og þeim
möguleikum sem staðreyndirnar
bjóða upp á, frekar en staðleysurnar
sem sumum stjórnmálamönnum
eru svo kærar. Hún talar alltaf út frá
möguleikunum en tekur sér ekki
stöðu í ómöguleikanum.
Angela Merkel er sem sagt ekki
skemmtikraftur eða ræðuskörung-
ur í hefðbundnum skilningi. Hún
sagði hins vegar eftirminnilegustu
og sterkustu orð stjórnmálamanns
á þessari öld, árið 2015 þegar um 1,3
milljónir flóttamanna leituðu ásjár
í ríkjum Evrópu, á flótta undan
stríðum og ofsóknum, einkum í
Sýrlandi. Þá var mikil fyrirstaða í
löndum Evrópu og ráðamenn sáu
öll tormerki á því að hægt væri að
taka við þessu fólki, uns hin jarð-
bundna Angela Merkel kvað upp
úr um það með orðunum: „Wir
schaffen das“ – við getum þetta.
Og bætti við að Þjóðverjar hefðu
nú ráðið fram úr erfiðari vanda-
málum en þessu. Með þessum ein-
földu orðum gjörbreytti hún allri
stemmningunni í landinu. n
Eiríkur Örn Norðdahl fer hér á kostum
þar sem hann leikur sér á mörkum
skáldskapar og veruleika í umfjöllun
um útskúfun, refsingu og fyrirgefningu.
Bókabúð Forlagsins | Fiskislóð 39 | Opið 10–19 alla daga til jóla | www.forlagid.is
LANDSINS MESTA ÚRVAL BÓKA
Ragnhildur Þrastardóttir / Morgunblaðið
„Skemmtilegt og galsafullt verk þar sem höfundur dregur bæði
sjálfan sig og samfélagið sundur og saman í beittri ádeilu.“
Þorvaldur S. Helgason / Fréttablaðið
„... Guð blessi hann fyrir
að skrifa um slaufunar­
menninguna.“
Kolbrún Bergþórsdóttir / Kiljan
„Þetta er alveg bráð­
snjallt og meinfyndið.“
Egill Helgason / Kiljan
FÖSTUDAGUR 10. desember 2021 Skoðun 13FRÉTTABLAÐIÐ