Fréttablaðið - 10.12.2021, Blaðsíða 40

Annað
er van-
virðing við
höfunda
sem hafa
kannski
setið
sveittir við
skriftir í
mörg ár en
mæta svo
karli í sjón-
varpinu
sem rífur
plastið
utan af
bókinni og
byrjar að
rausa um
hana.
Þórdís Lilja
Gunnarsdóttir
thordisg
@frettabladid.is
Egill Helgason segir gaman ef fólk ber sig eftir bókum og lestri eftir að hafa horft á Kiljuna. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
22 kynningarblað 10. desember 2021 FÖSTUDAGURBÓK AJÓL
Egill Helgason les jafnt dag
sem nótt allt árið um kring
en langar þó bara í eina bók
að gjöf um þessi jól.
„Í guðanna bænum; ekki gefa mér
bækur í jólagjöf! Ég er þegar búinn
að lesa tugi bóka úr jólaútgáfunni
nú og fæ sendar til mín nær allar
bækur sem koma út á Íslandi,“ segir
sjónvarpsmaðurinn Egill Helgason
og hlær. Hann hugsar sig svo um og
segir: „Jú, annars! Mig langar í eina
bók í jólagjöf. Það er erlend bók
eftir Paul McCartney um textagerð
hans og Bítlanna. Hún er víst ótrú­
lega falleg og glæsilegur hönnunar­
gripur. Mig langar í bókina hans
Pauls, enda verið Bítlaaðdáandi frá
því ég var þriggja ára.“
Spennustig í hæstu hæðum
Egill er hreinskilinn og segir
desember tíma mikils áreitis sem
sé ekki alltaf skemmtilegt.
„Þá er spennustigið í bókabrans­
anum í hæstu hæðum og margir
orðnir taugaspenntir, vilja komast
í Kiljuna fyrir jól og eru jafnvel
óánægðir með gagnrýni. Ég vil
auðvitað allt fyrir alla gera en hef
takmarkað pláss og get ekki sinnt
öllum þótt ég glaður vildi. Ég þarf
því að velja og hafna, sem getur
verið hræðilega vont og valdið
mér ansi mikilli vanlíðan, því
ég vil helst veg allra sem mestan
og tel mig vera velviljaðan. Það
getur tekið á að velja hvað kemst
að og hvað ekki. Að þessu leyti
er dagurinn í dag ekkert sérlega
góður,“ segir Egill, sem reynir að
lesa sem flestar bækur sem er
fjallað um í sjónvarpsþætti hans,
Kiljunni á RÚV.
„Ég er frekar fljótur að lesa og
hef verið bókhneigður frá því ég
var lítill strákur. Þá las ég heilu
deildirnar í Borgarbókasafninu
og var líka íþróttastrákur, en gerði
þetta jöfnum höndum. Ég hef alla
tíð verið mikið í kringum bækur
og get til dæmis ekki sofnað á
kvöldin nema að lesa fyrst. Ég er
líka orðinn það gamall að ég sef
ekki lengur í striklotu og vakna um
nætur en gríp þá bók til að sofna
aftur,“ segir Egill og er spurður
hvort hann hafi þá svæfandi bók­
menntir tiltækar á náttborðinu.
„Það er ýmist, en nú les ég bækur
um býsanska ríkið á nóttunni. Það
er gömul sagnfræði sem lætur mig
sofna fljótt, þó ekki af leiðindum;
það er fremur að ég svífi aftur í
draumheima. Ég les mikið mér
til gamans, og miklu meira en
það sem ég les fyrir Kiljuna. Ég
les fagurbókmenntir og reyni
að fylgjast með því sem gerist í
samtímanum en er kannski ekki
alveg nógu góður í að fylgjast með
því sem gerist erlendis í fagur­
bókmenntum. Sagnfræði höfðar
líka mikið til mín og njósnasögur,
Skemmtilegra að tala
vel en illa um bækur
sem mér þykir besta afþreyingin,
sérstaklega ef þær gerast í kalda
stríðinu.“
Í æsku voru Dagfinnur dýra­
læknir og Múmínálfarnir í miklum
metum hjá Agli.
„Í uppáhaldi voru líka bæk­
urnar um Gvend Jóns eftir Hendrik
Ottós son, sögur úr Vesturbænum.
Ég hef reynt að passa upp á þessar
bækur, þótt aðrar hverfi.”
Bókagagnrýni nauðsynleg
Egill segist ekki fá neitt út úr
því að bók fái vonda gagnrýni í
Kiljunni.
„Það getur vel verið að ég hafi
verið illkvittnari á árum áður, en
í dag finnst mér leiðinlegt ef bók
fær slaka gagnrýni. Í þættinum
eru sjálfstæðir bókagagnrýnendur
sem ég hef engin áhrif á og hef
ekki hugmynd um hvað þau ætla
að segja fyrr en fimm mínútum
fyrir þátt. Ég treysti þeim vel og
finnst mikilvægt að hafa fast
gagnrýnendateymi í þáttunum
svo áhorfendur kynnist þeim vel,
mismunandi áherslum þeirra og
smekk. Sjálfum finnst mér miklu
skemmtilegra að tala vel en illa
um bækur. Það kemur fyrir að við
teljum bækur svo klénar að þær
verðskuldi ekki gagnrýni, það sé
betra að fjalla ekki um þær en að
hakka þær í spað. Í mínum huga
á þetta að vera uppbyggilegur
þáttur.“
Egill þvertekur fyrir að bóka­
gagnrýni sé tímaskekkja.
„Þvert á móti er gagnrýni bóka
nauðsynleg og listir þrífast illa ef
ekki er gagnrýnin umræða um
þær. Fólk verður svo að gera upp
við sjálft sig hvort það taki mark
á bókagagnrýni. Það er mikil­
vægt að hafa fasta gagnrýnendur
– því miður hefur þeim fækkað
í seinni tíð og það er ekki gott
fyrir bókmenntirnar. Eins og ég
sagði er gott að bæði höfundar og
lesendur læri aðeins inn á gagn­
rýnendurna, þeir eru auðvitað
ekki óskeikulir fremur en rithöf­
undarnir. Þannig hef ég verið með
sömu gagnrýnendurna í Kiljunni
um langt skeið, þótt nýir hafi líka
bæst við reglulega,“ segir Egill.
„Þannig er dýnamíkin í þessu.
Ég er þáttastjórnandinn og tek
oft ekki sterka afstöðu til bóka,
þótt gagnrýnendurnir geri það.
En mér finnst mikilvægt að mæta
vel undirbúinn í þættina og fjalla
helst ekki um bækur nema hafa
lesið þær. Annað er vanvirðing
við höfunda sem hafa kannski
setið sveittir við skriftir í mörg ár
en mæta svo karli í sjónvarpinu
sem rífur plastið utan af bókinni
og byrjar að rausa um hana. Slíkt
er ekki sæmandi svo virðulegum
bókmenntaþætti í Ríkissjón­
varpinu.“
Af heilindum og bestu samvisku
Kiljan hefur nú verið á dagskrá í
fimmtán ár.
„Það er óvenjulegt að menning­
arþáttur lifi svo lengi,“ segir Egill.
„Frá minni hálfu hefur þátturinn
alltaf átt að vera alþýðlegur og
aðgengilegur, því mér finnst mjög
fagleg bókmenntafræðiumræða
ekki eiga heima þarna. Þetta er
þáttur fyrir alla landsmenn og á
förnum vegi fæ ég mikil viðbrögð
frá fólki sem gefur sig á tal við mig.
Stundum er það fólk sem les lítið af
bókum en horfir nú samt og það er
gaman ef fólk ber sig eftir bókum
og lestri í kjölfar Kiljunnar. Svo
á ég minn dygga áhorfendahóp
sem les mikið og er að meirihluta
konur, enda sýna kannanir að þær
lesa meira en karlar.“
Egill á von á því að Kiljan verði
áfram á dagskrá næstu árin, enda
þykir honum afar skemmtilegt að
vinna að þættinum.
„Svo þurfa aðrir að dæma um
hvort þeir séu orðnir leiðir á mér.
Ég reyni að sýna sanngirni og
meta efnistökin út frá gæðum
bóka. Gagnrýni er mikilvæg, eins
og ég sagði áður, en maður þarf
að stunda hana af heilindum og
bestu samvisku og það held ég að
okkur hafi tekist í gegnum árin.
Heimur gagnrýnenda er mörgum
hulinn. Þetta er harðduglegt fólk
sem oftast stundar aðra vinnu líka
en eyðir öllum kvöldum í að lesa
bækur, brjóta þær til mergjar og
mynda sér skoðanir, en bakar sér
oft ekki annað en óvinsældir og
hatur. Bókagagnrýnandi sem segir
skoðun sína verður því ekki endi­
lega vinsæll og getur fengið það
óþvegið á móti.“
Hægt að bíða tjón af því að lesa
Besta bók sem Egill hefur lesið um
dagana er Moby Dick eftir Herman
Melville.
„Af íslenskum bókum er það
náttúrlega eitthvað eftir Kiljan. Ég
var alinn upp við bækur Nóbels­
skáldsins og las ungur hvert
einasta snifsi sem Halldór Laxness
hafði skrifað á. Á þeim árum
var gert ráð fyrir að maður læsi
Laxness og manni fannst maður
ólesinn ef maður hafði ekki þræl­
ast í gegnum allar stóru bækurnar
hans. Nú er sonur minn að lesa
Sjálfstætt fólk í skólanum og þykir
hún flott en heldur langdregin á
köflum. Það sem var kanóna og
skyldulestur fyrir þrjátíu árum, er
það ekki endilega lengur. Það er
heldur ekki alltaf gott að bækur
séu lesnar í skólunum og alveg
hægt að bíða tjón af því, eins og
til dæmis að þræla sér í gegnum
leiðinlegustu kaflana í Njálu,“ segir
Egill og hlær við. n