Saga - 2013, Side 196

háskólans var þannig augljóslega liður í sköpun íslenskrar „þjóðarímynd-
ar“.
Guðmundur sýnir þó líka glöggt að framan af var háskólinn langt frá
því að geta talist þjóðskóli í þeim skilningi að allir landsmenn ættu í reynd
jafnan aðgang að honum. Fyrsta starfsár skólans voru nemendur innan við
50; það ár voru tvítugir Íslendingar nær 1500 talsins. Eins og vænta mátti
var þarna tæplega um þversnið af þjóðinni að ræða, enda voru börn ein-
staklinga úr neðri lögum samfélagsins fá meðal háskólanema í samanburði
við fjölda landsmanna sem tilheyrðu þeim þjóðfélagshópum. Raunar kom
mér þó á óvart hversu margir háskólanemar komu úr verkamanna- eða iðn -
aðarmannastétt fyrstu starfsárin: 15% allra háskólanema 1926 og 30% allra
háskólanema 1961 (bls. 183 og 238). Í umfjöllun um þjóðfélagsuppruna
háskólanema sakna ég þess að fjallað sé um möguleg áhrif þess að nokkur
hópur íslenskra námsmanna hefur farið í nám til útlanda. Telja verður lík-
legt að börn úr efri lögum samfélagsins hafi í meira mæli sótt nám til
útlanda en börn verkamanna og hlutur nema úr neðri lögum samfélagsins
verið að sama skapi hærri við Háskóla Íslands.
Það er miður að ekki er fjallað um þjóðfélagsuppruna háskólanema í
öðrum og þriðja hluta bókarinnar. Það gefur augaleið að stofnun Lánasjóðs
íslenskra námsmanna árið 1952 breytti miklu um aðgengi ólíkra þjóðfélags-
hópa að háskólanámi. Það hefði verið athyglisvert að sjá hversu miklu LÍN
breytti í reynd og hvernig breytingaferlið leit út. Víst er að háskólanemum
fjölgaði umtalsvert eftir að lánasjóðurinn tók til starfa. Árlegur meðalfjöldi
háskólanema var rétt um 700 á sjötta áratugnum en vel á annað þúsund í
upphafi þess sjöunda. Hlutur kvenna í háskólanámi jókst fremur lítið á
þessu tímabili og því má gera ráð fyrir að stéttaprófíllin meðal háskólanema
hafi breyst verulega. Þá er lítið fjallað um muninn á Reykjavík og lands-
byggðinni þar sem samsetning nemendahóps háskólans er til umfjöllunar.
Guðmundur sýnir vissulega að framan af var allnokkur hópur háskólanema
börn bænda, en almennt má þó gera ráð fyrir því að ungmenni af lands-
byggðinni hafi átt síður greiðan aðgang að háskólanum en þau sem bjuggu
í Reykjavík, í það minnsta áður en LÍN kom til sögunnar.
Ljóst er að í lok þess tímabils sem er til umfjöllunar í ritinu Aldarsaga
Háskóla Íslands var háskólinn í ýmsu tilliti meiri þjóðskóli en hann var í upp-
hafi. Eins og fram kemur í lokakafla ritsins voru hvorki meira né minna en
7,5% landsmanna hluti af starfi skólans — sem námsmenn, akademískir
starfsmenn eða í öðrum störfum við skólann. En hvort hugmyndafræðin um
að bæta árangur skólans, sem birtist m.a. í viðleitni til að koma háskólanum
í hóp hundrað bestu háskóla í heimi, fer saman við hugmyndina um
þjóðskóla er svo annað mál sem athyglisvert væri að gefa gaum.
Ólöf Garðarsdóttir
ritdómar194
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:23 Page 194