Saga - 2013, Síða 206

skilað kaupmönnum og verslunarfélögum nokkrum hagnaði, sjaldan mikl-
um en oftast einhverjum.
Sagt er á bls. 209 að Reykjavík og Ísafjörður hafi verið stærstu kaupstaðir
landsins um aldamótin 1900 en Akureyri í þriðja sæti. Rétt er það að Ísa-
fjörður var fjölmennari hlutfallslega en við eigum von á nú, en samkvæmt
staðtöluritinu Hagskinnu (bls. 69 og 73) voru íbúar kaupstaðarins þó aðeins
1.220 í manntali 1901, en Akureyrar 1.370.
Á bls. 268 er sagt frá því að Bókmenntafélagið hafi byrjað árið 1827 að
gefa út bókmenntatímaritið Skírni. Hér hefur höfundur ekki gætt þess að
Skírnir var fréttarit allt til 1903 og kom ekki út sem bókmenntarit fyrr en 1905.
Á bls. 285 er sjálf ungmennafélagshreyfingin kölluð gymnastikbevægelsen.
Nú voru að vísu til leikfimifélög í Danmörku um það leyti sem ungmenna-
félagshreyfingin fór af stað, en ekki sé ég merki þess að þau hafi komist neitt
í námunda við ungmennafélagshreyfinguna að verksviði og menningar-
gildi. Fyrirmynd íslensku ungmennafélagshreyfingarinnar mun hafa verið
norsk og kölluð ungdomslag þar í landi.
Því er haldið fram á bls. 277 að landslagsmálverkið hafi leikið stórt hlut-
verk í íslenskri málaralist á 19. öld. En svo merkilegt sem það er gerðu
íslenskir 19. aldar menn lítið af því að mála landslag. Í Íslenskri listasögu I (frá
2011) eru birtar tvær landslagsmyndir frá því fyrir 1900, önnur af leiktjaldi
eftir Sigurð Guðmundsson, hin Þingvallamálverk frá 1883 eftir Þóru Péturs -
dóttur; síðan er mynd af Ísafirði frá um 1900 eftir Kristínu Þorvaldsdóttur
(bls. 26, 28, 30).
Að minnsta kosti fjórum sinnum (bls. 126, 131, 219 og 230) er talað um
að Ísland hafi orðið sjálfstætt ríki árið 1944. Á fyrsta staðnum er jafnvel
skrifað eins og Íslendingar hafi fyrst tekið að annast manntöl í landinu
sjálfir eftir 1944. Þetta er hvorki rétt formlega né raunverulega. Formlega varð
Ísland fullvalda ríki árið 1918 eins og skýrt kemur fram í bókinni (bls. 382 og
410). Raunverulega var það farið að starfa eins og ríki á margan hátt fyrir þau
tímamót. Meðal annars sá landshöfðingjaembættið um staðtölusöfnun áður
en heimastjórn komst á, 1904, og hefur sjálfsagt skipulagt manntölin.
Þótt rétt sé sagt frá því á bls. 410 að Íslendingar hafi stofnað sjálfstætt
ríki árið 1918 er þar hnýtt við þeirri meinloku að Danir hafi þá tekið ábyrgð
á vörnum landsins. Danir tóku aðeins að sér „gæslu fiskveiða í íslenskri
landhelgi“ þangað til Íslendingar kysu að taka hana að sér. Um önnur
varnarmál sagði það eitt í sambandslögunum að Danir lofuðu að tilkynna
öðrum ríkjum að Ísland „lýsi yfir ævarandi hlutleysi sínu og að það hafi
engan gunnfána“.
Loks verð ég að birta eina skrýtna setningu á frummálinu (bls. 280):
„Der er ikke tale om egentlig lokal filmproduktion før i sidste halvdel af
1900-tallet, hvor der kom gang i vestnordisk filmindustri, og hvor flere vest-
nordiske filmproducenter er slået igennem internationalt.“ Mikið hefur
maður fylgst illa með!
ritdómar204
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:23 Page 204