Saga - 2019, Blaðsíða 243

ryðjendur í því efni voru sagnfræðingarnir Vladimir Pasjúto og Anatolij
Novoseltsev. Lögðu þeir áherslu á stöðu Rússlands til forna í alþjóðlegu
samhengi fremur en að rekja þjóðarsöguna sem einangrað fyrirbæri. Beitti
Pasjútó sér fyrir útgáfu heimilda á ýmsum tungumálum þar sem fjallað væri
um Rússland og jafnframt greiningu á heimildargildi slíkra. Tatjana Jackson
var hluti af þessu rannsóknarteymi og fjallaði sérstaklega um íslenskar kon-
ungasögur. Hefur hún gefið út margvíslegar bækur um það efni á rússnesku
en ritið sem hér er til umræðu er samantekt á ensku um rannsóknir hennar
gefin út sem hluti af ritröð þar sem ætlunin er að vekja athygli á sögu „jaðar -
þjóða“ Evrópu.
Að nokkru leyti er þessi bók því upprifjun á fyrri ritum Jackson á rúss-
nesku. Á hinn bóginn eru einnig ýmis nýmæli að finna í ritinu. Í inngangs-
kafla fer Jackson til dæmis vítt og breitt yfir rannsóknarsögu norrænna
fornbókmennta undanfarna tvo áratugi og leitast við að staðsetja eigin
rannsóknir innan þess ramma. Þar fjallar hún um helstu vandamál tengd
þeim heimildum sem hún notar til að varpa ljósi á sögu Rússlands, sem eru
einkum dróttkvæði og konungasögur. Enda þótt Jackson geri grein fyrir að
skiptar skoðanir séu á heimildargildi dróttkvæða er afstaða hennar til
heimildargildis þeirra stundum eindregnari en tilefni er til. Hún fullyrðir
að það sé „nánast útilokað“ (practically impossible, bls. 5) að breyta drótt -
kvæðum sem er varla í samræmi við það sem vitað er um varðveislu
dróttkvæða í handritum eða þróun munnlegrar geymdar í öðrum sam-
félögum. Jackson vísar raunar í skrif Shami Ghosh sem hefur bent á slíkar
breytingar á drótt kvæðum í handritum en hafnar niðurstöðum hans án sér-
staks rökstuðnings og kallar viðhorf hans „ofurgagnrýnin“ (hypercritical, sjá
nmgr. 3, bls. 5–6). Gagnrýnið viðhorf til vitnisburðar dróttkvæða felur þó
alls ekki í sér að þau hljóti að vera frumsmíð sagnaritara tólftu og þrett -
ándu aldar enda þótt svo kunni að vera í einstökum tilvikum. Eðlilegt er
að gera ráð fyrir að flest þeirra séu gömul að stofni til en kunni að hafa
breyst eins og önnur munnmæli. Einnig skiptir máli að sögulegt samhengi
á þeim tíma sem kvæðin voru ort kann að hafa verið ólíkt því samhengi
sem þau eru sett í innan sagna ritanna. Jackson rekur einmitt nokkur dæmi
þess að túlkun sagna ritara á kvæðum var ekki í samræmi við upphaflegt
samhengi þeirra.
Notkun Jackson á dróttkvæðum stendur alls ekki eða fellur með því full-
eindregna viðhorfi sem hún boðar í inngangi ritsins. Ekki er óvarlegt að ætla
að orðanotkun í dróttkvæðum sé að jafnaði til marks um eldra málstig en
orðaforðinn í konungasögum og Íslendingasögum og því er áhugavert
rannsóknarefni ef munur er þar á. Jackson finnur ýmis dæmi þess. Til dæm is
bendir hún á að hugtök eins og Austurvegur, Austurríki og Austurlönd séu
notuð yfir lönd í austri í fremur víðri merkingu í heimildum sem eru frá
elleftu öld eða eldri, það er í dróttkvæðum og á rúnasteinum. Í konungasög-
um frá tólftu öld eru þessi hugtök hins vegar notuð til að skilgreina tiltekið
ritdómar 241