Bændablaðið - 09.06.2022, Side 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júní 2022
Árið 2003 hóf Landssamband
kúabænda að taka saman
upplýsingar um fjósgerðir á
Íslandi og þróun þeirra ásamt
ýmsum öðrum gagnlegum
upplýsingum. Þetta hefur síðan
verið gert u.þ.b. annað hvert ár og
nú liggur fyrir tíunda skýrslan og
tekur hún til árabilsins 2019-2021.
Margt afar áhugavert kemur fram
í þessari skýrslu og m.a. að 63,5%
fjósa landsins eru nú lausagöngufjós
og að 77,6% kúnna á Íslandi eru nú
í lausagöngu. Hlutfall mjólkur frá
kúm í lausagöngu reiknast nú 80,1%
framleiðslunnar. Þá vekur athygli
að þrátt fyrir mikinn framgang
mjaltaþjónatækninnar þá er enn
eitt fjós á landinu sem notast við
fötukerfi við mjaltir.
513 fjós í framleiðslu
Í skýrslunni kemur fram að
í árslok 2021 voru 513 fjós í
mjólkurframleiðslu á Íslandi en
haustið 2011 voru þau 659 og hefur
fjósum því fækkað um 146 á síðasta
áratug, eða um 22%. Þessi þróun er
mjög svipuð því sem verið hefur hér
á landi síðustu tvo áratugina.
Ef litið er til þróunarinnar síðustu
tvö ár þá hefur fjósum hér á landi
fækkað um 29, eða 5,4%. Þessi
þróun hér á landi er afar áþekk
þeirri þróun sem á sér stað um alla
Evrópu, þar sem fjósum hefur verið
að fækka um 4-8% á ári. Þrátt fyrir
fækkun fjósa á hverju ári bæði á
Íslandi og í Evrópu hefur heildar
mjólkurframleiðslan ekki dregist
saman enda hafa eigendur þeirra
fjósa sem eftir standa stækkað þau.
78% kúnna í lausagöngu
Undanfarna áratugi hafa orðið
gríðarlega miklar breytingar á
húsvist íslenskra mjólkurkúa
og ekki eru nema rétt rúm 20 ár
síðan nærri öll fjós landsins voru
básafjós af einhverri gerð og kýrnar
því bundnar á bása, en þetta er
gjörbreytt í dag.
Af þeim 513 fjósum sem voru í
framleiðslu í árslok 2021 þá voru
eins og áður sagði 63,5% þeirra
lausagöngufjós. Þetta hlutfall gefur
þó ekki alveg rétta mynd af stöðu
aðbúnaðar kúa á Íslandi því ef
litið er til stærðar fjósanna þá eru
lausagöngufjósin með mun fleiri
kýr að jafnaði. Í árslok 2021 voru
þannig 77,6% allra kúa á landinu
í lausagöngufjósum en fyrir sex
árum var þetta hlutfall 60,3%, svo
breytingin er ansi hröð.
Á meðfylgjandi mynd hér
að neðan, má sjá hvernig þróun
fjósgerða hefur verið síðustu
áratugi. Eins og sjá má gengu
breytingarnar nokkuð hratt fyrir
sig fram undir hrun en svo hægði
verulega á þróuninni, sem hefur svo
aftur tekið mikinn kipp síðustu árin.
Mjaltaþjónafjós algengust
Í skýrslunni er fjósgerðum skipt upp
í tvo yfirflokka og samtals fimm
undirflokka þar sem yfirflokkarnir
eru annars vegar básafjós og hins
vegar lausagöngufjós.
Undirflokkar þessara tveggja
megin fjósgerða taka svo mið af
þeirri mjaltatækni sem er í notkun
í fjósunum. Niðurstöðurnar má
sjá í töflu 1, en þar kemur fram að
frá árinu 2011 hefur básafjósum
fækkað verulega, úr 418 í 187,
eða um 55%. Á sama tíma hefur
lausagöngufjósum fjölgað úr 240 í
326 sem er rúmlega 36% aukning
á liðnum áratug.
Þegar sambærileg skýrsla var
gefin út fyrir tveimur árum var það
í fyrsta skipti sem básafjós með
rörmjaltakerfi voru ekki lengur
algengasta fjósgerðin á landinu
síðan gagnasöfnun hófst. Þess í stað
voru það mjaltaþjónafjósin sem
voru algengasta fjósgerðin. Eins og
við var að búast hefur þessi þróun
haldið áfram og skilur enn meira að
nú á milli þessara tveggja algengustu
fjósgerða hér á landi.
Þannig voru um síðustu áramót
153 básafjós með rörmjaltakerfi eftir
á landinu og hafði þeim fækkað um
15,9% frá árslokum 2019. Raunar
fækkaði öllum fjósgerðum á þessu
tímabili nema mjaltaþjónafjósum
sem voru 243 um síðustu áramót
og hafði þeim fjölgað um 12,5%
á þessu tveggja ára tímabili sem
skýrslugögnin ná til.
Eitt fjós eftir með vélfötukerfi
Þegar fyrsta skýrslan var unnin, árið
2003, voru enn í notkun 24 fötukerfi
þ.e. mjaltakerfi þar sem kýr eru
mjólkaðar með vélfötum. Þessari
gerð mjaltatækni hefur svo fækkað
ört og nú um áramótin var einungis
1 slíkt kerfi eftir í notkun.
Meðalnyt mjaltaþjónafjósa
langhæst
Þegar skoðað er samhengi afurða,
samkvæmt skýrsluhaldi RML,
og fjósgerða kemur ekki á óvart
að fjós með mjaltaþjónum eru
langafurðahæst og er það í samræmi
við uppgjör fyrri ára. Tekið skal fram
að við þessa útreikninga er alltaf
notað uppgjör allra búa í árslok
uppgjörsársins, óháð því hvort þau
hafi skipt um mjaltatækni á árinu
eða ekki. Þá koma sum bú ekki til
uppgjörs vegna vanskila á skýrslum
eða annarra óvissuþátta.
Þessi reikniaðferð ber auðvitað
með sér ákveðna skekkju og skal
því tekið með fyrirvara enda má
t.d. ætla að meðalafurðir ættu að
vera hærri á búum sem skiptu úr
hefðbundinni mjaltatækni á árinu og
yfir í mjaltaþjónatækni vegna tíðari
mjalta. Þrátt fyrir þessa annmarka er,
eins og áður segir, heildarmeðaltal
mjaltaþjónabúa landsins hæst en
vegið meðaltal þeirra var 6.673 kg
mjólkur að jafnaði á hverja árskú
á nýliðnu ári. Næstafurðahæstu
búin voru svo básafjós með
mjaltabásum með 5.962 kg. Þá voru
meðalafurðir kúa í lausagöngufjósum
án mjaltaþjóna með 5.951 kg og
lægstar meðalafurðir eru að jafnaði
í básafjósum með rörmjaltakerfum,
eða 5.518 kg.
Hver meðalkýr er því að skila af
sér 1.155 kg meira af mjólk ef hún
er í mjaltaþjónafjósi í stað þess að
Snorri Sigurðsson
snsig@arlafoods.com
Þróun fjósbygginga og mjaltatækni:
Eitt fjós eftir á landinu með vélfötukerfi
Mynd / Sigtryggur Veigar Herbertsson
Á FAGLEGUM NÓTUM
Hlutfallsleg skipting fjósgerða 1994-2021
AF VETTVANGI STJÓRNARRÁÐSINS
Aðgerða er þörf til að
treysta fæðuöryggi
Síðustu mánuði hefur verið
sívaxandi umræða um áhrif
stríðsreksturs Rússa í Úkraínu á
fæðuöryggi í heiminum. Staðan er
grafalvarleg, tugmilljónir tonna af
kornvöru frá síðasta uppskeruári
sitja í korngeymslum í Úkraínu.
Ógjörningur er að flytja þær
sjóleiðina þar sem Rússar hafa
tekið þá ákvörðun að ætla að
beita hungrinu sem vopni gegn
heiminum öllum. Þó að aðgerðir
séu í gangi á landamærum Úkraínu
sem snúa að Evrópu til að greiða
fyrir flutningum á landi er ljóst
að viðvarandi rask verður næstu
misseri á matvælamörkuðum.
Margir bera ábyrgð
á virðiskeðju matar
Sú nöturlega staðreynd blasir við
að samkvæmt mati Alþjóðabankans
þýðir hvert prósentustig hækkunar
matvæla það að tíu milljónir manna
víðs vegar um heim sogast niður í
sárafátækt þar sem þau eiga vart
til hnífs og skeiðar. Þannig hefur
framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna lýst því yfir að þótt á
þessu ári við munum aðallega glíma
við afleiðingar hás matvælaverðs
kunni svo að fara að á næsta ári
verði áskorunin að það verði til
nógur matur. Það þýðir að allir
bera ábyrgð sem geta framleitt mat.
Það bera margir ábyrgð í þeirri
virðiskeðju sem er frá haga til
maga. Stjórnvöld, afurðastöðvar,
bændur og verslun taka öll
ákvarðanir sem skipta máli, um
það rekstrarumhverfi sem er
í landbúnaði. Hér á landi höfum við
að langmestu leyti verið sjálfum
okkur nóg um kjöt.
Vegna viðskiptasamninga sem
gerðir voru við Evrópusambandið
hefur þó verið vaxandi innflutningur
á tilteknum tegundum í takti við
aukna eftirspurn hérlendis, bæði
vegna fólksfjölgunar og þeim mikla
fjölda ferðamanna sem hingað
hafa komið á síðustu árum, ef frá
eru talin Covid-árin. En nú eru
blikur á lofti. Vegna þeirra miklu
aðfangaverðshækkana sem orðið
hafa vegna stríðsins í Úkraínu
sjáum við þess merki að framleiðsla
komi til með að dragast saman.
Þetta kemur fram í samtölum við
fjölda bænda, við sjáum tölur um
fjölda nautgripa og heyrum áform
um fækkun í sauðfjárrækt.
Enda er ekki hægt að ætlast til
þess að bændur framleiði vörur
með tapi án þess að það sé ljós við
enda ganganna.
Unnið er að aðgerðum
Af þeim sökum var tilkynnt um
það á föstudaginn var, að vinna í
svokölluðum spretthópi hæfist í
þessari viku. Hópnum er gert að
vinna hratt og skila tillögum þann
16. júní næstkomandi. Hlutverk
hópsins er að fara yfir þau gögn
sem ráðuneyti mitt hefur safnað
undanfarna mánuði og fara yfir
þá valkosti sem eru til staðar til
að bregðast við stöðunni. Þær
aðgerðir koma ekki til framkvæmda
tafarlaust, enda þurfa þær að fara
sína leið í gegnum stjórnsýsluna og
fyrir þeim þurfa að vera heimildir
í fjárlögum.
Þó að það séu tímabundnar
áskoranir sem leiða af því fordæma-
lausa ástandi að stríð geisar í
Evrópu þá er framtíð landbúnaðar
á Íslandi björt. Hér er landnæðið,
orkan, vatnið, mannauðurinn og
þekkingin til þess að framleiða
stærri hluta þeirra matvæla sem við
þörfnumst. Ástandið þessi misserin
kennir okkur það að við getum
ekki reitt okkur á hnökralausa
afhendingu þess sem við þurfum
af heimsmarkaði. Við þurfum og
eigum að auka fæðuöryggi til lengri
tíma með því að efla innlenda
akuryrkju samhliða því að við
grípum til tímabundinna aðgerða
til að viðhalda framleiðsluvilja í
kjötframleiðslu. Ef við sameinumst
um það að leysa mál en togast ekki
á um stórt og smátt þá munum
við geta haldið áfram veginn í
þágu fæðuöryggis.
En ef við gerum ekkert þá er
á því hætta að okkur reki af leið
fæðuöryggis og árangurs inn á leið
stöðnunar sem endar með afturför.
Landbúnaðurinn er of mikilvægur
til þess að vera í vörn. Hann getur
verið í sókn og á að vera það!
Svandís Svavarsdóttir
matvælaráðherra.
Svandís Svavarsdóttir.
Aukin ökuréttindi

Endurmenntun

Ökuskólinn Mjódd - Þarabakka 3 - 109 Reykjavík - s:5670300 - mjodd@bilprof.is
Næstu námskeið
Fjarnám í rauntíma
16. ágúst
Hraðnámskeið - staðnám
25. ágúst
11. júní - 09:00 - 16:00
13. júní - 17:00 - 20:30 - hluti 1
14. júní - 17:00 - 20:30 - hluti 2
20. júní - 17:00 - 20:00 - hluti 1
20. júní - 17:00 - 21:00 - hluti 2
22. júní - 17:00 - 20:30 - hluti 1
23. júní - 17:00 - 20:30 - hluti 2
25. júní - 09:00 - 16:00
27. júní - 17:00 - 20:30 - hluti 1
28. júní - 17:00 - 20:30 - hluti 2
29. júní - 17:00 - 20:30 - hluti 1
30. júní - 17:00 - 20:30 - hluti 2
atvinnubílstjóra
Menntun ökumanna
er okkar fag