Skessuhorn - 08.06.2022, Blaðsíða 30

MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 202230
Oddur Halldórsson vinnur hjá
Faxaflóahöfnum. Hann elst upp
við sjómennsku, fór fyrstu róðrana
tíu ára gamall með föður sínum. Í
dag er hann með hafnsögubáta og
dráttarbáta, en reri áður til fiskjar
í yfir þrjá áratugi. Þá á hann hlut
í bát á Akranesi. „Ég á hlut í bát
sem er í höfninni uppi á Skaga með
nokkrum skemmtilegum mönnum.
Báturinn heitir Jón forseti. Einn
aðaleigandinn heitir Jón Sigurðs-
son og er kallaður forseti,“ seg-
ir Oddur, en á meðal eigenda er
Gísli Gíslason, fyrrum bæjarstjóri á
Akranesi og hafnarstjóri.
Tíu ára í róður
Oddur átti ekki langt að sækja
áhugann á sjónum, þar sem faðir
hans átti bát. Eftir að skólaskyldu
lauk komst ekkert annað að hjá
honum en að fara á sjóinn.
„Pabbi minn var sjómaður
þannig að ég ólst upp við það. Fjöl-
skyldan átti bát sem gekk vel, Jón
Bjarnason. Við vorum átta syst kini
heima og þetta var eiginlega tólf
manna heimili, en það gekk mjög
vel að fiska á bátinn. Ég fór fyrst í
róður tíu ára gamall. Báturinn var
35 tonn og við komum með 35
tonn að landi eftir daginn, þannig
að það gekk mjög vel. Við vorum á
netum og rerum vestur á Snæfells-
jökul. Svo var Flóinn allur undir.
Það kom ekkert annað til greina
fyrir mig en að fara á sjóinn. Mér
gekk alltaf frekar illa í skóla, var
með fötlun sem heitir lesblinda
og fékk enga hjálp við því. Ég
hataði skólann og hætti eftir skóla-
skylduna, sem var þá eftir það sem
við kölluðum annan bekk, en þá er
miðað við gagnfræðaskólann. En
svo gekk mér vel þegar ég fór í nám
í Stýrimannaskólanum, ég tók bæði
vélanám og stýrimannanám.
Ég fór svo að róa með pabba á
Jóni Bjarnasyni, fyrst nokkra túra
en svo alveg við 15 ára aldur. Ég
er þar í fimm ár, en svo deyr pabbi.
Það var árið 1975 og þá fór ég á
Guðbjörgu og tók svo við henni
þegar skipstjórinn veiktist.
Við vorum í Flóanum á snurvoð
og trolli. Ég kynnist síðan Skaga-
mönnunum mikið þegar ég fer að
vera með bát og róa á sömu mið
og þeir. Birgir Jónsson, mikill vin-
ur minn á Akranesi, leiðbeindi mér
mjög mikið þegar ég var að byrja.
Þá var ég með bát fyrir annan og
var á netum. Ég keypti svo hlut í
bát í Keflavík sem hét Eyvindur.
Það gekk mjög vel, við vorum með
hann til skiptis. Við vorum aðallega
á snurvoð.“
Ekkert gefið eftir
Faxaflóinn var lokaður fyrir veið-
um um hríð á áttunda áratugn-
um en opnaðist aftur árið 1980. Þá
fóru menn á rækju á sumrin en svo
breyttist það með opnun Flóans.
Þó að báturinn teljist ekki stór, þá
var víða farið.
„Þetta þykir lítill bátur, en hon-
um var róið eins og stórum báti.
Það var ekkert gefið eftir, róið
langt og það var mjög hörð sjósókn
á honum. Við vorum vestur undir
Snæfellsnesi og svo austur að Þor-
lákshöfn og við suðurströndina.
Eftir áramót rerum við norður í
Flóann, að hrygg sem er langt úti í
Flóa og er kallaður Akraneshrygg-
ur. Þar var oft gott að vera fyrst á
vertíðinni áður en loðnan kom.
Eftir að hún var komin þá elt-
um við hana, fiskurinn dreifði sér
og hagaði sér öðruvísi. Hann kom
stundum í vöðum upp í netin á bak
við slippinn á Akranesi. Loðnan
gekk þar upp og fiskurinn á eftir
henni.
Síðustu árin var ég allt árið á
snurvoð. Þá var Flóinn lokaður yfir
veturinn og þá fórum við og rerum
frá Sandgerði og Grindavík. Þetta
voru allt dagróðrar og svo gisti ég
um borð. Þá kom maður kannski
alltaf heim um helgar, eða skaust
a.m.k. einu sinni í viku heim.“
Góður afli
bjargar málum
Oddur var í 32 ár á fiskiskipum og
starfar nú hjá Faxaflóahöfnum, eins
og áður segir. Hann á erfitt með að
slíta sig alveg frá sjónum. Hefur
hann velt því fyrir sér hvað veld-
ur því?
„Það var bara eitthvað í blóð-
inu hjá okkur. Bræður mínir voru
til sjós líka, þetta er eitthvað gena-
tískt, áhuginn fyrir veiðiskap. Það
er voða spenna í þessu. Þegar þú
ert með bát er alltaf verið að keppa
við þann næsta og því fylgir spenna.
Ég held að ég hafi verið mjög
heppinn. Okkur gekk mjög vel að
fiska, það vantar ekki. Þá er eigin-
lega málinu borgið, ef manni geng-
ur vel að fiska.“
Akranes 470
Oddur segist heppinn að hafa
fengið starf við hafnirnar, en þar
hóf hann störf árið 2000. Það get-
ur verið erfitt fyrir menn sem hafa
verið lengi á sjó að koma í land,
þeir eiga erfitt með að finna vinnu
sem þeim líður vel í. Hann fær hins
vegar að vera í tengslum við sjóinn
og sjósókn og gengur í allt sem til
fellur, hjálpar til í endum sem svo
ber undir. Eftir 32 ár á fiskveiðum
hafi verið gott að breyta til. Hann
var hins vegar þokkalega fiskinn.
„Mér gekk bara býsna vel. Lór-
aninn var nýkominn þegar ég var
að byrja. Tölurnar fóru strax í
höfuðið á mér, ég þekki Flóann í
lórantölum. Við töluðum um að
vera úti í 300 eða 400, þær liggja
þannig tölurnar. Ég var svo ungur
að tölurnar síuðust vel inn í mig.
Tölurnar á Akranesi voru 470 og
svo talaði maður í kringum núllið,
það var 19 þúsund,“ segir Oddur,
og blaðamaður verður að viður-
kenna að þessar tölur eru eins og
latína fyrir honum.
Lágt fiskverð
Umhverfið hefur breyst mikið frá
því að Oddur hóf sjósókn árið 1968.
Hann kynntist því af eigin raun hve
erfitt getur verið að eiga við stór-
útgerðirnar þegar hann hugðist
kaupa bát en stórútgerð bauð enda-
laust betur. Í dag er meira en að
segja það að bæta kvóta á bát eða
koma sér inn í greinina, það kostar
allt of mikið. Hins vegar brennur
við að sjómenn fái ekki sanngjarn-
an hlut.
„Umhverfið er allt öðruvísi í dag.
Fyrir þá sem geta fengið að selja á
markaði gengur þetta, en ég veit
ekki hvort það er verandi hjá útgerð
sem á skipið og borgar lélegt hrá-
efnisverð. Það er ekki gott. Það er
ótrúlegt hvað sum útgerðarfyrir-
tæki sem eiga bát komast upp með
að borga lágt fiskverð. Það er bara
svoleiðis.
Aðalbjörgin er síðasti bátur frá
Reykjavík. Þeir eru á markaði.
Svo eru menn hjá annarri útgerð
sem eru að róa á sama sjó og með
sama veiðarfæri en þeir fá upp und-
ir helmingi minna fyrir aflann. Ég
er ekki að segja að öll fyrirtæki séu
svona slæm, en það eru mörg fyr-
irtæki sem borga alltof lágt verð.“
Oddur segir umhverfið ekki eins
þægilegt gagnvart sjómönnum og
áður. Að vísu hafi verið landsmark-
aðsverð þegar hann byrjaði til sjós
og engir markaðir til. Fiskmarkað-
irnir hafi hins vegar hækkað verðið
sem nýtist þeim sem landa á mark-
að.
Bræð´ann
Bátarnir hafa líka breyst og í dag
eru nánast allir bátar yfirbyggð-
ir, þó til séu á því undantekningar.
Sú var ekki raunin þegar Oddur hóf
sinn feril. Þá hefur notkun veiðar-
færa breyst.
„Það eru eiginlega allir hættir
á netum, menn eru á snurvoð allt
árið. Það veiðarfæri er eiginlega
bara dottið upp fyrir, það er rosa-
lega lítið um netaveiðar. Það kem-
ur bara betri vara bæði úr dragnót
og línu. Svo er þessi tækni í línu-
veiðunum, beitningarvélabátar.
Það getur enginn landbeitt í dag
því það fæst ekki mannskapur til að
beita. Það er einna helst landbeitt
í Bolungarvík. Kunningi minn á
Akranesi gafst upp á þessu því hann
fékk ekki beitningarmenn. Það eru
þó einhverjir eftir á netum, en þeir
eru rosalega fáir miðað við þegar ég
er að byrja.
Sjómönnum hefur líka fækkað
ansi mikið. Hér voru allar bryggj-
ur fullar. Þegar ég var að róa héð-
an þá var hér fullt af sjómönnum.
Kaffivagninn var fullur klukkan
fimm á morgnana meðan við vor-
um að athuga hvort það yrði veður.
Það var verið að „bræð´ann“ eins
og við sögðum, að bræða með sér
hvort það væri sjóveður eða ekki.
Svo var kannski keyrt út í Gróttu til
að athuga hvort það væri veður. Ef
einn fór þá fóru allir aðrir af sama
stærðarflokki.“
Slys í útgerðarsögunni
Um og upp úr 1990 var gert tölu-
vert átak í því að afskrá báta, ein
af afleiðingum kvótakerfisins. Þá
fengu menn greiðslu úr úreldingar-
sjóði fyrir og margir góðir bátar
hurfu. Oddur segir það slys að því
hafi verið leyft að gerast. Sem bet-
ur fer hafi strandveiðikerfið breytt
miklu og fært aftur líf í hafnir.
„Það var slys í útgerðarsögu
Íslendinga þegar þeir úreltu litlu
bátana. Svo komu strandveiðarnar,
sem betur fer, og vonandi að þær
verði áfram. Fínustu bátar voru
úreltir, brotnir niður, með greiðslu
úr úreldingarsjóði. Menn eru að
svindla einhverjum sem sportbát-
um inn í kerfið aftur, en það var
þannig að ef þú fékkst borgað úr
úreldingarsjóði þá máttirðu ekki
stunda fiskveiðar sem atvinnugrein
á bátnum eftir. Þeir voru þá sum-
ir notaðir í sportveiðar, en margir
fluttir út eða hreinlega brenndir.
Þá fóru margar skemmtilegar trill-
ur sem hefðu hentað vel til strand-
veiða.“
Erfitt hefur reynst að stóla á
strandveiðarnar síðustu ár og skort
hefur á jafnvægi sem er nauðsyn-
legt þeim sem hyggja á slíka
útgerð. Oddur segir þó komið jafn-
vægi á þetta.
„Það þarf að vera rekstrargrund-
völlur fyrir þessu. Þetta skiptir
gríðarlega miklu máli, ekki síst fyr-
ir byggðalög víða um land. Lífgar
upp á dauðar hafnir. Stórútgerð-
irnar eru þannig að ef einhverju
er bætt í strandveiðarnar þá finnst
þeim að það sé verið að taka það frá
sér, þó þær eigi ekki neitt í dæm-
inu. Það er eins og við séum að fara
í vasann hjá þeim og taka af þeim
peninga.
Kvótakerfið var samt að mörgu
leyti nauðsyn og gefur svo mikla
möguleika fyrir annað. Það þarf
ekki alltaf að vera að fella gengið
og kvótakerfið hefur hjálpað til við
að hagvöxtur er eins og hann er.
Það var alltaf verið að fella geng-
ið áður en kvótakerfið kom. Þessi
fyrirtæki í kringum þetta, sprota-
fyrirtæki, þau hafa vaxið af því að
menn þurftu að leita í annað. Og
laxeldi og allt þetta. Taktu til dæm-
is Þorlákshöfn, sem er orðinn nán-
ast kvótalaus bær, þar eru núna að
koma allt aðrir möguleikar fyrir
laxeldi og alls konar sprotafyrir-
tæki.“
Meiri tækifæri í landi
Ljóst er að Oddur mun seint segja
skilið við sjóinn, enda er hann í
blóðinu á honum, eins og hann
segir sjálfur. Hann hefur lifað tím-
ana tvenna þegar að sjósókn kem-
ur, en mundi hann ráðleggja ungu
fólki að leggja þetta líf fyrir sig í
dag?
„Nei, ég mundi ekki gera það.
Það eru meiri tækifæri í landi. Það
er bara þannig umhverfi í dag í
þessu. Þú kemst ekkert í pláss svo
auðveldlega. Það eru uppgrip í
uppsjávarskipunum, en það kom-
ast ekki margir í þau pláss. Það er
eins og að sitja á púðurtunnu að
vera í góðu plássi hjá stórútgerð,
því skipin eru kannski seld og þá
fer allur mannskapurinn. Svo vita
þeir ekkert hvort það kemur annað
skip í staðinn eða ekki. Það er þó
margt í kringum þetta jákvætt, þó
verðin hjá sjómönnunum séu ekki
nógu góð.“ kóp
Þetta er
í blóðinu
Rætt við Odd Halldórsson um lífið
á og við sjóinn
Oddur um borð í Guðbjörgu, sem hann reri á um hríð.
Oddur við Kaffivagninn. Þar var á fyrri tíð smekkfullt klukkan 5 á morgnana þegar kallarnir voru að bræ´ðann, það er að
bræða með sér hvort væri sjóveður.