Skessuhorn - 08.06.2022, Blaðsíða 36

MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 202236
Vetrarvertíðin árið 1921 hafði ver-
ið illviðrasöm. Þegar áttæringurinn
Sigurfari fór í róður út af Stafnesi
á Reykjanesskaga í apríl, gat áhöfn-
in ekki frekar en fyrri daginn verið
viss um að allir meðlimirnir kæmu
heilir í höfn og engan þeirra grun-
aði að höfnin sú væri á Akranesi.
Þegar róið var til fiskjar á opn-
um bátum lögðu sjómenn sig oft í
mikla hættu og þungur tollur var
tekinn af fjölskyldum og samfélög-
um þegar jafnvel heilu áhafnirnar
fórust á sjó. Stundum var þó gæf-
an með í för og harðfylgi manna og
útsjónarsemi gat komið í veg fyr-
ir slys. Hér verður sagt frá slíkri
sjóferð, þegar áttæringurinn Sig-
urfari fór í róður út af Stafnesi á
Reykjanesskaga í apríl árið 1921.
Atburðurinn á sér sterka tengingu
við Akranes og er þess vegna fjallað
um hann hér.
Hörð vetrarvertíð
Nokkrir árabátar voru gerðir út
frá Miðnesi á Suðurnesjum, og þá
aðallega til þorskveiða. Þar á meðal
var skip Magnúsar B. Hákonarson-
ar bónda í Nýlendu sem átti áttær-
inginn Sigurfara í félagi við frænda
sinn Kristin Jónsson á Loftsstöð-
um. Báðir þessir bæir eru um 5 km
sunnan við Sandgerði, í grennd við
Hvalsneskirkju.
Magnús var formaður skips-
ins sem var fullmannað með átta
skipverjum, þar á meðal var með-
eigandinn Kristinn og Jón Norð-
fjörð faðir hans. Aðrir um borð
voru Þorlákur Eyjólfsson, Halldór
Vilhjálmsson, Ari Einarsson, Sig-
fús Jónsson og Páll Guðmundsson.
Sigurfari var talinn traust og gott
skip, um 14 ára gamalt.
Snemma morguns laugardaginn
2. apríl kallaði Magnús til róðurs.
Þá var stíf vestanátt en útlit fyrir að
lygndi. Skipverjar voru vel búnir
að þess tíma hætti enda allra veðra
von. Guðrún H. Steingrímsdótt-
ir, kona Magnúsar, hafði prjónað á
hann forláta þykkan ullartrefil sem
hann hafði um hálsinn.
Þeir ýttu úr vör og réru suður
með Reykjanesinu, fram á Stafnes-
djúp. Veður var þá stundina nokkuð
lygnt en nokkur hafalda og úfinn
sjór. Skemmst er frá að segja að
menn höfðu ekki haft lóðina lengi
úti þegar brast á með austanbyl
og miklu hvassviðri. Við að draga
henti það að lóðin slitnaði.
Erfitt var fyrir áhöfn þessa opna
skips að sigla í öldurnar í þessum
hvassa aflandsvindi. Ekkert var þó
annað að gera en að setja upp segl.
Þegar þarna var komið var klukk-
an líklegast um þrjú að deginum.
Þeir sigldu í norður í þeirri von að
þeir kynnu að hitta vélbát frá Sand-
gerði eða Keflavík, sem drægi þá að
landi. Magnús formaður hugsaði
sér líka fremur að lenda fyrir innan
Reykjanesskagann en sunnan, því
að eftir veðurvenju á Suðurnesj-
um voru austan hrynur oft stuttar,
en vindur síðan oftast suðvestlægr-
ar áttar. Þeim gekk þokkalega að
komast fyrir Garðskaga og norð-
ur í Faxaflóa án þess að sjór kæm-
ist inn í skipið nema það sem yfir
rauk. En það reyndi mikið á bát-
inn. Þegar komið var inn á flóann
hægðist vindur og gekk í suðvestur
og þeir sigldu góðan beitivind um
sinn, í sæmilegasta veðri.
Þá gerðist það að skipið hjó á
krappri öldu og við það tók að
flæða inn sjó svo hratt að virtist ætla
að fyllast á svipstundu. Formað-
ur skipaði strax að vefja saman segl
og kasta út kjölfestunni, en til þess
varð að kafa ofan í sjóinn í bátnum.
Ef einhverjum hafði tekist að halda
sér þurrum meðan sjórinn gekk yfir
bátinn þá var sú sæla úti. Nú var
lítið annað til bjargar en að ausa
eins og kraftar leyfðu. Þegar yfir-
borðið hafði lækkað nokkuð köf-
uðu tveir skipverja niður í botn til
að kanna hvað hefði valdið þessu.
Kom þá í ljós stór rifa við kjölinn.
Eina ráðið var að reyna að troða í
gatið og tók Magnús fyrstur af sér
þykkan og mjúkan trefilinn og svo
hver af öðrum. Dugði þetta um
sinn og vaktaði Kristinn aðstæður
og lagfærði ef þurfti.
Köld og ömurleg nótt
Nú var orðið dimmt en veður
sæmilega gott og hundslappadrífa.
Þegar henni létti sáu þeir vita, sem
þeir töldu líklega vera Gróttuvita.
Þeir héldu norðan við hann. Þegar
þarna var komið sögu voru þeir
orðnir þreyttir og kaldir og lýstu
þeir því síðar svo að hvergi hefði
verið á þeim þurr blettur nema
undir höndum. Ekki var til bóta að
hafa þurft að fórna treflum sínum
í að þétta bátinn. En uppgjöf var
ekki í boði, enda lífið að veði. Tveir
stóðu í sífelldum austri og náðu að
halda vatninu þannig að það næði
ekki hærra en upp á kálfa. Einn
hafði örmagnast og lá hreyfingar-
laus fyrir, þrír réru undir seglum,
einn stýrði og Kristinn vakti yfir
viðgerðinni á kilinum.
Svona gekk alla nóttina. Mennirn-
ir voru orðnir aðframkomnir þegar
þeir komu undir morgun að klett-
um eða hárri urð norðan við vit-
ann, sem var ekki við Gróttu held-
ur Vesturflös við Akranes. Þeir biðu
þar birtingar og notuðu svo síðustu
kraftana í að róa móti briminu.
Þeir reru með Suðurflös og Breið
og fundu Steinsvör þar sem þeim
tókst að lenda um sjöleytið þenn-
an sunnudag. Þá höfðu þeir verið á
hvíldarlausri siglingu í rúman sól-
arhring og voru svo að niðurlot-
um komnir að þeir gátu ekki dregið
bátinn á land.
Viðbrögð Akurnesinga
Svo segir Magnús Þórarinsson frá:
„Einn mann sáu þeir á ferli, kölluðu
til hans eða veifuðu, sögðu honum
í fáum orðum ferð sína og beidd-
ust hjálpar að bjargar skipinu; hann
kvað það mundi verða stundarbið,
því menn væru ekki almennt komn-
ir á fætur á sunnudagsmorgni,
en svo dreif að þarna fleiri menn
heldur en að skipinu komust. Þeir
settu upp skipið og björguðu öllu,
sem því fylgdi. - Á sömu stund og
skipið var skorðað, rauk á hvasst
norðanveður með hörkufrosti; það
var mikið lán að það var ekki fyrr
á skollið.“
Akurnesingar skiptu hinum sjó-
hröktu mönnum á milli heimila
sinna, léðu þeim þurr föt, veittu
þeim góðan beina í mat og drykk,
gott rúm til svefns og hvíldar og
greiddu götu þeirra á allan hátt.
Magnús talaði við meðeiganda sinn
um að þeir þyrftu að fá viðgerð á
skipinu, að Jóni Ottóssyni skip-
stjóra áheyrandi. „Þið þurfið ekkert
um það að hugsa, piltar,“ sagði Jón;
„Við sjáum um þetta allt saman.“
Og á mánudagsmorgni sendi
Haraldur Böðvarsson efni og tvo
smiði til þess að gera við skipið,
tók viðgerðin tvo daga. Rómaði
skipshöfnin á Sigurfara mjög hin-
ar ágætu viðtökur og miklu fyrir-
greiðslu er þeir nutu á Akranesi,
hraktir og kaldir.
Eftirmáli
Fimmtudaginn 7. apríl tók svo vél-
báturinn Einar Þveræingur Sigur-
fara í tog til Keflavíkur. Var skip-
ið sett þar upp til bráðabrigða, en
menn allir gengu heim. Nærri má
geta að þeim hefur verið fagnað
vel eftir þessa hetjulega baráttu við
Ægi konung. En frásögnin er fal-
legt vitni um þá hlýju og mannkær-
leik sem þeir mættu á Akranesi eftir
þessa mannraun.
Magnús Hákonarson formaður
Sigurfara var rétt rúmlega þrítug-
ur þegar þetta var og tveggja barna
faðir. Hann lifði til ársins 1964 og
bjó alla tíð eftir þetta í Nýlendu
þar sem sjóróðrar voru stór þáttur
í búskapnum. Hann hafði áður lent
í mikilli lífshættu þegar sexæringi
sem hann var á hvolfdi á heimleið
úr róðri tíu árum fyrr. Voru á því
skipi átta menn en einungis þremur
þeirra náðist að bjarga af kili báts-
ins. Geta má nærri að þetta hefur
verið erfið reynsla.
Þess má einnig geta að dóttur-
sonur Magnúsar hefur lengi ver-
ið búsettur á Akranesi, Magnús
Hákon Ólafsson arkitekt. Móð-
ir hans hét því fallega nafni Björg
Magnea Magnúsdóttir. Nafn henn-
ar merkir björgun Magnúsar, enda
var hún var fyrsta barn foreldra
sinna sem fæddist eftir þennan
atburð, fædd síðla árs árið 1921.
-gj
Megin heimild: Frásögn Magnúsar Þórar-
inssonar (1879-1964) sem tók viðtöl við fjóra
sjómenn um miðbik síðustu aldar. Birt m.a. í
Lesbók Morgunblaðsins 12. febrúar 1956.
Þakkir fyrir aðstoð: Sólveig Ólafsdóttir og
Haraldur Sturlaugsson.
Hættuför
árið 1921
Magnús Bjarni Hákonarson.
Guðrún og Magnús í Nýlendu ásamt börnum sínum. Myndin er tekin árið 1956.
Synirnir eru frá vinstri: Ólafur Hákon, Einar Marinó og Gunnar Reynir. Dæturnar:
Steinunn Guðný, Tómasína Sólveig, Hólmfríður Bára og Björg Magnea.
Áttæringur sem Magnús átti eftir seinna stríð og hefur líklega tekið við af Sigurfara. Báturinn bar nafn föður hans, Hákonar
Tómassonar.
Haraldur Böðvarsson. Hann hóf útgerð á Akranesi árið 1906 þá 17 ára gamall.