Læknablaðið - 01.06.2022, Blaðsíða 16

284 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
R A N N S Ó K N
brjóstvídd yfir tímabilið 1917-1952 í 2.-10. bekk hjá báðum kynj-
um (p<0,001-0,002). Börn skólaárið 2018-2019 voru með marktækt
meiri brjóstvídd en jafnaldrar þeirra 1917-1952 höfðu í 2.-10. bekk
(p<0,001-0,007) og voru piltar með marktækt meiri brjóstvídd en
stúlkur í 2.-6. bekk (p<0,001). Víxlhrif voru til staðar í 9.-10. bekk
(p<0,001-0,010). Samskonar niðurstöður komu í ljós þegar leiðrétt
var fyrir hæð og þyngd.
Andrýmd
Í andrýmdarmælingum (mynd 7) sást marktæk aukning á and-
rýmd yfir tímabilið 1912-1952 í 3.-10. bekk hjá báðum kynjum
(p<0,001). Börn skólaárið 2018-2019 voru með marktækt meiri and-
rýmd en jafnaldrar þeirra 1912-1952 höfðu í 2.-10. bekk (p<0,001-
0,010) og voru piltar með marktækt meiri andrýmd en stúlkur
í 2.-10. bekk (p<0,001-0,008). Víxlhrif voru til staðar í 9.-10. bekk
(p<0,009-0,016). Samskonar niðurstöður komu í ljós þegar leiðrétt
var fyrir hæð og þyngd.
Umræða
Meginmarkmið rannsóknarinnar var að kanna hvort líkams-
ástand barna og unglinga í Barna-og gagnfræðaskóla Sauðár-
króks breyttist yfir tímabilið 1912-1953 og hvort munur væri á
líkams ástandi barna og unglinga skólaárið 2018-2019 og jafnaldra
þeirra árin 1912-1953. Helstu niðurstöður rannsóknarinnar voru
að marktæk breyting var á líkamsástandi í flestum mælingum að
undanskildum 2. bekk yfir tímabilið 1912-1953 og að börn og ung-
lingar skólaárið 2018-2019 voru marktækt hærri, þyngri, með meiri
brjóstvídd og andrýmd en jafnaldrar þeirra voru í 2.-10. bekk (7-15
ára) og marktækt hærri líkamsþyngdarstuðul í 2.-9. bekk (7-14 ára).
Börn skólaárið 2018-2019 voru með marktækt minni gripstyrk en
jafnaldrar þeirra voru í 2. og 4.-7. bekk (7 og 9-12 ára) þegar leiðrétt
var fyrir hæð og þyngd.
Í öllum mælingum hjá börnum í 9. bekk (14 ára) komu fram
marktæk víxlhrif á milli mælinga og kyns þar sem stúlkur voru
með hærri mælingu á tímabilinu 1912-1931, en á tímabilinu 1932-
1941 tóku piltarnir vaxtarstökk fram úr stúlkunum og urðu hærri,
þyngri og með meiri brjóstvídd, gripstyrk og andrýmd. Ekki er
nákvæmlega vitað hvað varð til þess að piltar tóku vaxtarstökk
fram úr stúlkunum frá tímabilinu 1932-1941. Heimilisaðstæður og
fæðuframboð gætu haft áhrif en erfitt er að merkja hver ástæð-
an hefur verið. Í öðrum Evrópulöndum hafa rannsóknir sýnt að
kynþroski stúlkna hefur færst neðar í aldri, en þá var miðað við
fyrstu tíðablæðingar sem færðust frá 16-17 ára frá aldamótunum
1900 niður í 13-14 ára í kringum 1930-1950.11 Ekki fundust neinar
heimildir þess efnis um pilta en ætla má að kynþroski þeirra hafi
einnig færst neðar í aldri.
Hæð og þyngd
Í hæðarmælingum Jóns á árunum 1921-1953 var marktæk hæðar-
aukning í 3.-10. bekk (8-15 ára) og voru stúlkur í 6.-8. bekk (11-13
ára) marktækt hærri en jafnaldra piltar. Þetta er í samræmi við
mælingar Snorra Sigfússonar á Akureyri árin 1931-1940 þar sem
11-13 ára stúlkur voru hærri en jafnaldra piltar.12 Einnig kom í ljós
að meðalhæð og þyngd fóru hækkandi bæði eftir aldri, og á milli
ára, eins og í mælingum Jóns. Í mælingum frá Miðbæjarskólan-
um í Reykjavík á árunum 1930-193113 voru piltar orðnir hærri en
stúlkur við 13 ára aldur en stúlkurnar voru þyngri, sem svipar til
þyngdarmælinga Jóns þar sem stúlkur í 7.-8. bekk (12-13 ára) voru
marktækt þyngri en jafnaldra piltar. Eins voru stúlkur á Akur-
eyri á aldrinum 11-14 ára í flestum tilvikum þyngri en jafnaldra
piltar á árunum 1931-1940.12 Börn og unglingar skólaárið 2018-2019
Mynd 7. Fyrri andrýmdarmæling (haust) hjá börnum í 2.-10. bekk án leiðréttingar fyrir hæð og þyngd. Punktarnir merkja meðaltal hvers
tímabils (5-6 ára tímabil 1912–1952, ein mæling 2018–2019) og lóðréttu línurnar 95% öryggismörk.