Læknablaðið - 01.06.2022, Blaðsíða 44

312 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
V I Ð T A L
Unnur Steina Björnsdóttir er astma- og ofnæmislæknir, klínískur ónæmisfræðingur og
forstöðulæknir fyrir sérhæfða astmamóttöku (SAM) á deild A3 á Landspítala í Fossvogi og
rekur stofu í Læknasetrinu í Mjódd
■ ■ ■ Olga Björt Þórðardóttir
„Vil sjá fleiri velja þessa
sérgrein“
Ofnæmis-, astma- og ónæmissjúkdóm-
ar eru meðal algengustu sjúkdóma á
Vesturlöndum. Unnur Steina segir að
bylting hafi orðið í meðferð sjúklinganna.
„Þetta eru gríðarlegir spennandi tímar
í læknavísindunum og okkur óraði ekki
fyrir þessum möguleikum fyrir nokkrum
árum. Skilningur á ónæmisfræði sem
liggur að baki tilurð þessara lyfja hefur
gert það að verkum að mjög sérhæfð með-
ferð hefur orðið til sem beinist að tiltekn-
um skotmörkum í ónæmisferlinu.“ Mikil
gleði fylgi starfinu þar sem sjúklingarnir
segist hafa fengið nýtt líf.
Um 300 manns eru í líftæknimeðferð
við astma núna og ástríðan skín úr aug-
um Unnar Steinu þegar hún útskýrir
hvernig hægt er að meðhöndla vel sjúk-
dóma með því að þekkja ónæmisfræðina
á bakvið astmann. „Það líkist stundum
kraftaverki að upplifa árangur þessar-
ar meðferðar, eitthvað sem ég hélt að
ég myndi aldrei upplifa því þetta var
framtíðarlæknisfræði. Núna höfum við
skilning á öllum ónæmisfræðiþáttum í
helstu sjúkdómum og líftæknimeðferð
við flestum þeirra sem slökkva á þeim og
fólk fær algjörlega nýtt líf.“ Í stað þess að
nota til dæmis stera sem hafa áhrif á öll
helstu líffæri en einnig aukaverkanir sé
líftæknimeðferð eins og leyniskytta sem
staðsetur það viðtæki sem sé gallað hjá
sjúklingnum og tekur það út. Auk þess
eru aukaverkanir nánast óþekktar. „Það
eru forréttindi að fá að stunda læknis-
fræði í dag. Sjúklingarnir eru svo þakklát-
ir og flestir fá verulegan bata eða læknast.
Hins vegar er þessi meðferð aðeins ætluð
sem viðbótarmeðferð fyrir þá sem eru í
fullri lyfjameðferð við astma en eru engu
að síður með slæm einkenni. Gallinn er að
þessi lyf eru dýr.“
Miklar framfarir hafa átt sér stað fyrir
sjúklinga með slæmt frjónæmi. Afnæmis-
meðferð er ævagömul meðferð. En ný
meðferð með töflum breytir svörun
ónæmiskerfisins á þann hátt að grasof-
næmi og birkiofnæmi getur læknast
eða lagast. „Með einni töflu á dag í þrjú
og hálft ár myndast þol við ofnæmis-
vakanum. Hjá sjúklingum með bresti
í ónæmiskerfi er möguleiki að bæta líf
þeirra og fækka sýkingum með mótefna-
gjöf í æð eða með heimadælu.“
Fékk starf og eiginmann í sama viðtalinu
Unnur Steina fór til náms í lyflækningum
til Bandaríkjanna, til Madison Wisconsin.
„Þar ætlaði ég annaðhvort í lungnalækn-
ingar (Steinn Jónsson smitaði mig af áhug-
anum!) eða smitsjúkdóma (Sigurður Guð-
mundsson hvatti mig). Á öðru ári hlustaði
ég á prófessor William Busse halda erindi
um ónæmisfræði og astma og ég fékk
bókstaflega vitrun!“ Busse er eitt stærsta
nafnið í heiminum í astmafræðum og
hefur birt yfir 800 ritrýndar greinar og var
einn af upphafsmönnum líftæknimeðferð-
ar. „Hann varð lærifaðir minn. Busse var
áhugamaður bæði um hvernig rhinovirus
veldur astma-versnun en ekki síður hvaða
hlutverki eosinophilar hafa að gegna í
astma og þaðan kemur þessi áhugi minn
á T2 bólgu.“
„Eftir þrjú ár í lyflækningum í fór ég í
mörg viðtöl til að komast í undirsérgrein-
ina: astma-, ofnæmis- og ónæmisfræði.
Það má segja að ég hafi fengið starf og
eiginmann í sama viðtalinu, því þarna
kynntist ég eiginmanni mínum, Kristni
Hauki Skarphéðinssyni dýravistfræðingi.
Mjög praktískt!“
Þegar hún kom heim var engin staða
astma- eða ofnæmislæknis laus. „Með
hjálp Þorsteins Blöndal lungnalæknis og
Davíðs Gíslasonar ofnæmislæknis fékk ég
stöðu aðstoðaryfirlæknis berkla á Heilsu-
verndarstöðinni og hóf stofurekstur í
Læknasetrinu. “
Samheldinn hópur opnar miðstöð á Höfða
„Samhliða starfi mínu sem forstöðulækn-
is Astmamótttökunnar á Landspítala
hyggjumst við nokkur stofna astma- og
ofnæmismiðstöð á Höfða þar sem saman
koma nokkrir úr minni sérgrein en einnig
aðrar greinar sem tengjast okkur eins og
húðlæknar og vonandi lungnalæknar og
þangað geta heimilislæknar geta vísað
sjúklingum.“
Á Íslandi eru 18 ofnæmis- og ónæm-
isfræðinga. Unnur Steina segir mikla
vináttu og gleði ríkja hjá þeim. „Það er
heiður að fá að tilheyra þessum góða
hópi lækna. Við erum meira að segja með
Félag íslenskra ofnæmisfræðinga í hesta-
mennsku!“
Algengustu sjúkdómar sem Unnur
Steina og kollegar hennar sjá eru frjó-
næmi, dýraofnæmi, mygluofnæmi, ryk-
mauraofnæmi og einnig fæðuofnæmi og
lyfjaofnæmi. „Auk þess eru margir með
bæði ofnæmistengdan astma og full-
orðinsastma. Þeir eru oft með ýmsa fylgi-
sjúkdóma eins og sepa í afholum nefs,
bakflæði, offitu, kæfisvefn og oföndun
sem þarf að greina og taka á.“ Fleiri sjúk-
dómar eru þina og ofsabjúgur. Unnur
Steina nefnir einnig dæmi um arfgengan
ofsabjúg sem geti verið bæði erfiður og
lífshættulegur, en hann einkennist af
gríðarlegum bjúg í andliti auk kviðverkja
vegna bólgu í görnum. Rétt greining leiðir
til meðferðar með sértækum líftækni-
lyfjum og geti bætt lífsgæði. „Það bætast
stöðugt nýir sjúkdómar við sérgreinina