Læknablaðið - 01.06.2022, Blaðsíða 46

314 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
V I Ð T A L
Helgi Jónsson, sérfræðingur í lyf- og gigtarlækningum við lyflækninga- og bráðaþjónustu
Landspítala, var í byrjun maí útnefndur heiðursvísindamaður Landspítala 2022 fyrir
framúrskarandi framlag til vísinda á ferli sínum. Helsta áhugasvið Helga er sjúkdómurinn
slitgigt sem hann hefur rannsakað í 30 ár. Óhætt er að segja að árið í ár sé viðburðaríkt
hjá Helga því auk þess að láta af störfum á Landspítala og í Háskóla Íslands eiga hann og
eiginkona hans gullbrúðkaup í haust
■ ■ ■ Olga Björt Þórðardóttir
Bólgueyðandi plástur gæti
gagnast við slitgigt
Blaðamaður hitti Helga á fallegu heimili
hans og eiginkonunnar, Kristínar Færseth
framkvæmdastjóra, við Bergstaðastræti.
Afi Helga var nafni hans Ingvarsson,
fyrrum yfirlæknir á Vífilsstöðum, og segir
Helgi að áhuginn á að verða læknir hafi
líklega komið frá honum. „Grúskið er
mér líka eiginlega í blóð borið því báðir
foreldrar mínir voru doktorar í sagnfræði.
Faðir minn lést þegar ég var fjögurra ára
og mamma varð þá ein með þrjá syni.
Helgi afi var mín fyrirmynd í alla staði
og að einhverju leyti mín föðurímynd
og við vorum mörg barnabörnin þarna
í kringum ömmu og afa sem bjuggu
á Vífilsstöðum,“ rifjar Helgi upp. Sem
strákur spilaði hann og keppti bæði í
skák og bridds og var meðal annars í
ungmennalandsliði og í Ólympíulandsliði
Íslands í bridds árið 1980. Briddsið vék
hins vegar til hliðar vegna anna.
Varð efnilegasti ungi gigtarlæknir á
Norðurlöndunum
Helgi fór í sérnám og doktorsnám til
Lundar í Svíþjóð árið 1981. Doktorsrit-
gerðin var um sjaldgæfan gigtarsjúk-
dóm sem kallaður er Lúpus. „Árið sem
ég fæddist (1952) var birt rannsókn þar
sem fram kom að 25% þeirra sem fengu
gigtarsjúkdóminn Lúpus voru lifandi
eftir 5 ár. Þetta var nánast dauðadómur á
þeim tíma. Þá var líka aðallega verið að
greina allra veikasta fólkið og ekki nægj-
anleg þekking til á því hvernig ætti að
meðhöndla sjúkdóminn. Síðar komu ný
lyf og lífslíkur jukust mikið. Þetta fannst
mér heillandi viðfangsefni að glíma við.
Daginn sem ég kom á gigtardeildina í
Lundi kom til mín nýskipaður og metn-
aðarfullur prófessor, Frank Wollheim,
sem var að leita að efnilegum ungum
sérnámslæknum og ég naut góðs af því
og fékk mjög góða þjálfun.“ Helgi fékk í
kjölfarið viðurkenningu sem efnilegasti
gigtarlæknir í rannsóknum á Norðurlönd-
um 1988.
Þurfti að finna sér nýtt rannsóknasvið
Eftir að hafa lokið doktorsprófi kom Helgi
til Íslands og komst að því að nær allir
Lúpus-sjúklingar á Íslandi gengu hjá
öðrum gigtarlækni. „Ég varð því að finna
mér eitthvað nýtt rannsóknarsvið, nýkom-
inn heim með fimm manna fjölskyldu og
ekki með fasta vinnu. Ég var kominn með
mikla reynslu og slitgigtin heillaði mig
sem verkefni. Ég skynjaði hversu algengt
vandamál hún er. Handaslitgigt vakti
sérstakan áhuga minn, meðal annars
vegna þess að hún er mjög arfgeng og
mikilvægi góðrar skoðunar til að greina
hana.“ Áður fyrr hafði verið talað um
handaslitgigt sem hnýttar og vinnulúnar
hendur en Helgi segir það vera alrangt
því handaslitgigt sé lítið eða ekki vinnu-
álagstengd. „Hún er algengari hjá konum
og gýs oft upp á breytingaskeiði og lýsir
sér í sársauka í fingrum við ýmsar athafn-
ir daglegs lífs.“ Helgi segist um þessar
mundir vera að skoða með lyfjafræðideild
Háskóla Íslands hvort hægt sé að útbúa
plástur með bólgueyðandi efni sem myndi
stöðva staðbundin bólguköst í fingurlið-
um. „Hægt væri að sofa með plástur þar
sem lyfið fer fyrst og fremst inni í liðinn
og hætta á aukaverkunum minnkar. Þetta
gæti komið til rannsóknar innan tíðar og
svo kemur í ljós hvort það virkar.“
Merki um slitgigt sýnileg hjá öllum fertugum
Slitgigt er einnig algeng í mörgum öðrum
liðum líkamans. „Ef teknar eru röntgen-
myndir af fólki og leitað að merkjum um
slitgigt, þá er hægt að sjá merki um hana
hjá öllum sem eru orðnir fertugir. Sem
betur fer eru þó margir sem finna lítið eða
ekkert fyrir henni,“ segir Helgi.
Almennt séu tengslin við álag og vinnu
ekki sérstaklega sterk, en sýnileg álags- og