Sjómannablaðið Víkingur - 01.04.2008, Blaðsíða 37

um, aðallega til Fleetwood á vesturströnd
Englands. Það var talið áhættuminna
að fara þangað en að sigla niður með
austurströndinni eins og gert var eftir
stríðið. Þó lönduðu skip stöku sinnum í
Aberdeen.
*
Það fé­kkst m­jög gott ver­ð fyr­ir­ fiskinn
og því skapaðist m­ikill hagnaður­ af ísfisk-
sölunni til Br­etlands. Það var­ Br­etunum­
líka m­ikils vir­ði að fá allan þennan fisk
fr­á Íslandi. Mikið dr­ó úr­ fiskveiðum­ Br­eta
á str­íðsár­unum­ og þær­ fé­llu alveg niður­
hé­r­ við land. Þar­ að auki m­innkaði land-
búnaðar­fr­am­leiðsla þeir­r­a ver­ulega vegna
str­íðsins. Íslenski fiskur­inn var­ð því m­ikil
m­atar­björ­g fyr­ir­ br­esku þjóðina á str­íðs-
ár­unum­. Af því heyr­ði é­g löngu síðar­.
Björ­gvin Vilhjálm­sson, sem­ vann m­eð m­é­r­
í Fr­um­her­ja og stundaði nám­ á Englandi
á sínum­ tím­a, sagði m­é­r­ að enskur­ skóla-
fé­lagi sinn hefði eitt sinn fær­t þetta í tal
við sig. Þessi skólafé­lagi Björ­gvins átti þá
aldr­aða m­óður­ á lífi. Móðir­in hafði beðið
son sinn fyr­ir­ kveðjur­ til Íslendingsins
m­eð þeim­ skilaboðum­ að Íslendingar­
hefðu bókstaflega bjar­gað fjölda m­anns-
lífa á Englandi m­eð því að senda þeim­
allan þennan fisk á str­íðsár­unum­. Þetta
var­ gam­la konan sannfær­ð um­. Slíkur­ var­
m­atar­skor­tur­inn þar­ á þessum­ hör­m­ung-
ar­tím­um­. „Við fylgdum­st m­eð og vissum­
þegar­ næsta skip var­ væntanlegt,“ hafði
hún sagt.
*
Í Vestm­annaeyjum­ kom­st str­ax á gott
sam­star­f í útflutningi á ísfiski til Br­etlands.
Útvegsm­enn í Eyjum­ stofnuðu fé­lag sem­
hé­t Ísfisksölusam­lagið. Það fé­lag sá um­
útflutninginn fyr­ir­ alla útger­ðar­ m­enn í
Eyjum­. Fé­lagið fé­kk allar­ gr­eiðslur­ og ann-
aðist svo uppgjör­ til útger­ðanna. Fastir­
star­fsm­enn hjá Ísfisksölusam­laginu vor­u
þeir­ Sigur­ður­ Ólason, Bjar­ni Jónsson
kenndur­ við Svalbar­ða og Ragnar­
Stefánsson sem­ síðar­ var­ð star­fsm­aður­ hjá
Sölusam­bandi íslenskr­a fiskfr­am­leiðenda.
*
Mjög gott skipulag kom­st á við útflutn-
ing á ísfiski fr­á Eyjum­ á str­íðsár­unum­.
Þannig var­ að ár­ið 1932 stofnuðu nokkr­ir­
útger­ðar­m­enn í Eyjum­ sam­an Lifr­ar­sam­lag
Vestm­annaeyja. Þegar­ í byr­jun str­íðsins
stofnaði þessi sam­i hópur­ útger­ðar­fé­lagið
Sæfell. Það fé­lag eignaðist fyr­st tvö skip
sem­ hé­tu Sæfell og Fell. Þau skip tóku við
afla úr­ Eyjabátum­ og sigldu m­eð m­ikið
m­agn af ísfiski. Fé­lagið keypti fisk af bát-
unum­ sem­ síðan var­ ísaður­ niður­ um­ bor­ð
í þessum­ skipum­. Þegar­ siglingar­nar­ náðu
hám­ar­ki var­ stær­stur­ hluti bátaaflans flutt-
ur­ út sem­ ísfiskur­. Alltaf var­ þó talsver­t
m­ikið um­ saltfiskver­kun á ver­tíðunum­
enda jókst aflinn stöðugt, ár­ fr­á ár­i. Eftir­
að str­íðinu lauk eignaðist þetta fé­lag svo
þr­iðja skipið, Helgafell, sem­ var­ð fyr­sti
togar­inn sem­ kom­ til Eyja. Það var­ð svo
að stór­um­ hluta sam­i hópur­ sem­ stóð að
stofnun Vinnslustöðvar­ innar­ ár­ið 1946.
Það kom fyrir að við strákarnir úr efsta
bekk gagnfræðaskólans vorum lánaðir til
þess að losa Sæfellið þegar skipið kom
með fulla lest af kolum frá Bretlandi sem
það gerði ósjaldan. Það var ekki geðsleg
vinna. Við unnum allan daginn niðri í
lestinni við að moka kolum í stóra járn-
skúffu sem hífð var upp og losuð á bíla
sem keyrðu kolunum upp í stórt kolaport
í bænum. Síðan kom maður heim að
kveldi, bókstaflega kolsvartur frá hvirfli
til ilja! Þessar kolauppskipanir áttu sér
stundum stað á hávertíð þegar aðrir voru
ekki tiltækir til þess að losa skipið vegna
mikilla anna í fiskvinnunni.
*
Siglingar frá Eyjum til Bretlands á
stríðsárunum gengu giftusamlega, aldrei
kom neitt alvarlegt fyrir Eyjaskipin í
þessum ferðum.
Eins og allir­ vita ur­ðu m­ar­gir­ skipskaðar­
og m­ikið m­anntjón á íslenskum­ skipum­
á str­íðsár­unum­. Þau ur­ðu fyr­ir­ ár­ás og
sum­um­ var­ sökkt. Mé­r­ er­ m­innisstæð
kom­a línuveiðar­ans Fróða sem­ var­ð fyr­ir­
fólskulegr­i ár­ás þýsks kafbáts á leið sinni
fr­á Br­etlandi. Skipið kom­ fyr­st að landi í
Vestm­annaeyjum­. Áður­ en skipið kom­ inn
í höfnina var­ far­ið á m­óti því m­eð líkkistur­.
Þegar­ skipið lagðist svo að br­yggju stóð é­g,
guttinn, í hópi fjölda fólks á br­yggjunni.
Þetta var­ 21. m­ar­s ár­ið 1941. Sú sor­glega
sjón sem­ við blasti hlýtur­ að ver­a öllum­
ógleym­anleg sem­ sáu. Kistunum­ m­eð
hinum­ látnu hafði ver­ið r­aðað á lestar­lúg-
una og þær­ sveipaðar­ íslenska fánanum­.
Br­ú skipsins var­ öll sundur­skotin. Fólkið
stóð þögult og hnípið og hor­fði á. Engin
or­ð vor­u tiltæk til þess að lýsa þeim­ tilfinn-
ingum­ sem­ bær­ðust í br­jóstum­ m­anna.
En það kom­ líka fyr­ir­ að íslensk skip
björ­guðu m­önnum­ á giftusam­legan hátt
og þá ekki alltaf bar­a Íslendingum­ því það
var­ ekki spur­t um­ þjóðer­ni þegar­ m­önn-
um­ var­ bjar­gað úr­ sjávar­háska. Fr­ægt var­ð
þegar­ áhöfnin á Skaftfellingi bjar­gaði 51
m­anni af þýskum­ kafbáti sem­ sökkt hafði
ver­ið nor­ður­ af Br­etlandi en sá atbur­ður­
átti sé­r­ stað 20. ágúst 1942. Skipstjór­i á
Skaftfellingi var­ þá Páll Þor­björ­nsson og
þr­átt fyr­ir­ að aðeins fim­m­ m­anna áhöfn
vær­i á bátnum­ þá þor­ðu þeir­ að taka þá
þýsku um­ bor­ð og sigla m­eð þá áleiðis til
Br­etlands. Jóhann Bjar­nason sagði m­é­r­ sög-
una af þessu ævintýr­i en hann var­ vé­lstjór­i
á bátnum­. Þjóðver­jar­nir­ vor­u vopnlausir­ en
liðsm­unur­inn þó óneitanlega m­ikill og þeir­
hleyptu skipbr­otsm­önnunum­ aldr­ei inn í
stýr­ishúsið á Skaftfellingi. Þeir­ ur­ðu bar­a
að hafast við undir­ hvalbaknum­ á leiðinni.
Síðan vor­u m­ennir­nir­ afhentir­ br­eskum­
her­yfir­völdum­. Það kom­ fr­eigáta að bátn-
um­ og tók m­ennina um­ bor­ð. Skipin sem­
stunduðu þessar­ siglingar­ kom­u sjaldnast
tóm­ heim­. Sæfellið sá um­ aðdr­ætti á kolum­
og sem­enti sem­ ekki var­ vanþör­f á.
Ísfiskur á stríðsárunum
Stefán Runólfsson segir frá
Sjóm­annablaðið Víkingur­ - 37
Upphaf vélvæðingar í fiskvinnslu. Hér er Stefán verkstjóri að kenna ungum manni á fyrstu roðfletti­
vélina sem kom í Hraðfrystistöðina en vélin þótti fremur varasöm.