Norræn jól : ársrit Norræna félagsins - 01.12.1986, Side 42

Séra Sigurjón Guðjónsson:
Elías Lönnrot og Kalevala
Svo merkilegur þykir kvæðabálkurinn
Kalevala, að ýmsir bókmenntamenn
hafa jafnað honum við Hómerskviður,
Niflungaljóð og Sæmundarcddu.
Eitt er víst, að hann markar tíma-
mót í þróun finnskrar tungu og bók-
mennta, vekur metnað Finna og frels-
isþrá.
En það mátti ekki miklu muna, að
kvæðin lentu í glatkistunni. Það er í
rauninni einum manni að þakka, að
bjargað var því, sem bjargað varð.
Maðurinn hét Elías Lönnrot. Fyrir
firna áhuga, ósérplægni, þrautseigju,
djúpa þjóðerniskennd og metnað
vann hann þetta mikla og merkilega
verk í óbifanlegri trú á andlegar gáfur
og framtíð þjóðar sinnar. Hefur hann
oft verið kallaður Hómer Finnlands.
Með söfnun kvæðanna og útgáfu
þeirra skóp hann finnskt ritmál. Finn-
ar telja því Elías Lönnrot í hópi sinna
mestu og bestu sona. - Kalevalabálk-
urinn hefur nú verið þýddur á helstu
menningarmál, m. a. á íslensku að
hluta til, og er ein greinin á meiði
heimsbókmenntanna.
Elías Lönnrot var fæddur 9. apríl
1802 í Paikkari-hjáleigu í Sammatti-
sókn í Suðvestur-Finnlandi. Foreldrar
hans voru finnskumælandi, og sænsku
lærði Lönnrot ekki að neinu ráði fyrr
en hann fór að heiman um fermingar-
aldur. Hann ólst upp í fagurri náttúru
við frið og kyrrð og ofur einfalt líf.
Faðir hans var fátækur skósmiður,
sem haíði nokkurn stuðning af smábú-
skap. Um ætt hans er ég alls ófróður,
en margir forfeður hans voru taldir
hagir í höndum og hraustir og traustir
hermcnn. A heimilinu, sem var
mannmargt - sjö börn — ríkti mikil
nægjusemi. Kröfugerðinni var ekki
fyrir að fara. Sulturinn var tíður gest-
ur. Á þessum dögum var hart í ári
sem oftar í Finnlandi, og ekki bætti úr
skák, er rússneski herinn flæddi yfir
landið, og lauk með því, að allt landið
komst undir yfirráð Rússa. En keisara
Rússa, Alexander I, til lofs, má geta
þess, að hann reyndist finnsku þjóð-
inni vel.
Fátæktin í hjáleigunni var svo
mikil, að stundum voru börnin send
út af örkinni til þess að betla og þar á
meðal Elías litli. Honum er svo lýst,
að hann hafi verið hraustbyggður til
sálar og líkama, eins og síðar kom í
ljós, og fjörmikill. Einkar góðlyndur
og næmur fyrir skoplegum atvikum.
Hlédrægur að gerð, cn iðjusamur og
eirinn.
Það bar snemma á því, að hjarta
hans og höfuð var gott. Ekki var um
neinn barnaskóla að ræða í nágrenn-
inu, en mest fyrir eigin ástundun og
iðni varð hann snemma læs. Hann
komst öðru hvoru yfir bækur við hjálp
góðra granna og teygaði í sig efni
þeirra.
Faðir drengsins ætlaði honum
skósmíðaiðnina, og aðstoðaði hann
föður sinn, er hann var að verki. En
það leyndi sér ekki, að drengurinn
hafði lítinn áhuga á iðninni, og hvarf
þá faðir hans frá þessari fyrirætlun.
Á þrettánda ári komst Lönnrot
nokkurn tíma til bóknáms í Ekenás og
síðar í Ábo, en varð þrívegis að gefa
það upp sakir fátæktar, svo að slitrótt
var námið á unglingsárunum. Síðar
stundar hann nám um tveggja mán-
aða skeið í latínuskólanum í Borgá.
Ekki varð nú vistin þar lengri.
Hvað var nú til bragðs að taka?
Pilturinn ræður sig til starfa í lyfjabúð
í Tavastehus. Rektorinn í bænum
veitir honum athygli sakir góðrar
greindar hans og lestraráhuga. Býður
honum ókeypis kennslu í einkatímum.
Lönnrot stundaði starfið í lyfjabúð-
inni af trúmennsku. En lexíur sínar
las hann að mestu á nóttunni og jók
ört við þekkingu sína, einkum í forn-
málunum, grísku og latínu, sem hann
æ síðan lagði mikla rækt við. Alla ævi
kunni hann utanbókar langa kafia úr
Hómerskviðum, sem hann þuldi og
þýddi síðar á finnsku.
'Þegar hann er tvítugur að aldri,
nær hann stúdentsprófi í Ábo samtím-
is tveim öðrum frægum Finnum: þjóð-
skáldinu Johan Ludvig Runeberg og
Johan Vilhelm Snellman, einum
kunnasta stjórnmálamanni og hugs-
uði Finna. Lönnrot innritaðist í eina
háskóla landsins í Ábo, til náms í
læknisfræði. En senn voru dagar
skólans þar taldir, því að hann var
fluttur til Helsingfors eftir brunann
mikla í Ábo 1827, er bærinn brann að
heita mátti til kaldra kola.
Rómantískur þeyr sveif yfir vötn-
unum meðal stúdenta í Ábo á þessum
árum. Var hann kominn frá Þýska-
landi og Svíþjóð. Honum fylgdi
brennandi áhugi á þjóðlegri vakningu
og fornum fræðum, sem þessir ungu
menn studdu af alefli, er þeir síðar
urðu embættismenn víðsvegar um
landið.
Hætt er við, að lítið hefði orðið úr
háskólanámi Lönnrots, ef hann hefði
ekki hent það happ að verða kennari
hjá einum prófessoranna. Prófessor-
inn átti fallegan bústað langt uppi í
sveit og dvaldi þar jafnan sumarlangt.
Þar las Lönnrot með börnum hans og
átti góða vist.
í nágrenninu kynntist Lönnrot
mörgu alþýðufólki, sem varðveitti
margháttaðan þjóðlegan fróðleik og
kunni ærið mikið af sögum og
kvæðum, sem gengið höfðu í arf frá
einni kynslóð til annarrar, en aldrei
verið komið á framfæri. Hann fór að
skrifa upp eftir því, einkum kvæði. —
Prófessorsfrúin fylgdist af áhuga með
þessari iðju stúdentsins og kennarans
og kunni vel að meta þetta starf.
Lönnrot var mikið fyrir kaffi, sem þá