Norræn jól : ársrit Norræna félagsins - 01.12.1986, Blaðsíða 43

var munaðarvara í Finnlandi. En fyrir
hvert kvæði, sem hann festi á blað og
hún fékk að heyra, var honum veittur
góður aukakaffisopi, sem Lönnrot
kunni vel að meta.
Einn af góðkunningjum Lönnrots í
Abo var ungur aðstoðarkennari í
sagnfræði. Hann var mjög finnsksinn-
aður og varð fyrstur til þess að kynna
Lönnrot goðsögnina um Váinámöi-
nen, ævafornan hálfguð, sem Kale-
vala snýst einkum um. Um aukna og
fyllri frásögn og þjóðkvæði af
Váinámöinen, sem hann hafði komist
yfir, skrifar hann ritgjörð á latínu: De
Váinám'óine — og kom á prent.
Nú var áhugi Lönnrots á þessum
fornu þjóðsagnakvæðum að fullu vak-
inn. Að skoðun hans, eins og fram
kemur í ritgjörðinni, er Váinámöinen
fornhetja, sem búið hafði í norðan-
verðu Finnlandi, og ef til vill sann-
sögulegur að einhverju leyti.
Læknisnámið sækist frekar seint.
Flutningur háskólans átti þátt í því.
Lönnrot lýkur því endanlega 1832
með ritgjörð um særingalyf Finna. —
En löngu áður - eða 1828 - leggur
hann upp í langa ferð til að safna
þjóðkvæðum, fyrst og fremst með
Váinámöinen í huga. Hann getur ekki
beðið lengur, stenst ekki mátið.
Kvæðin eru að mestu týnd í Suður-
Finnlandi. Hann verður að leita
lengra, til afskekktra byggða, en þar
var að vænta mestrar uppskeru, hjá
fólki, sem lifði í einangrun og hafði
lítið sem ekkert samneyti haft við um-
hciminn. Hann býr sig á fátækra
bænda vísu og kunni þeim klæðnaði
vel. Oftast fer hann gangandi með
mal sinn og staf, flautu og byssu.
Lönnrot var þolinn göngumaður og
röskur ræðari, en það kom scr vel í
„1000 vatna landinu". Þá sjaldan
kom til vetrarferða, var hann hinn
mesti skíðagarpur og kunni vel tök á
hreinataumum á sleðaferðum um
mjallarbreiður Finnlands.
Fyrstu ferðina fór hann um Savo-
laks-fylki og Kyrjálahéruðin finnsku.
Fékk hann góðan afla, sem hvatti
hann til frekari fcrða. - Alls fór hann í
ellefu meiri háttar söfnunarferðir um
ævina, hundruð mílna í hvert sinn.
Ferðasvæðið var víðlent, frá Eist-
landi í suðri til Utsjoki, nyrstu byggð-
ar Finnlands, og Arkangelsk á Kóla-
skaga í norðri — frá Austurbotnum í
vestri til Ladoga-vatns í austri. Munu
fáir Finnar hafa verið víðförulli um
hans daga.
A söfnunarferðum rataði Lönnrot í
margskonar örðugleika, fyrir utan
mikla líkamlega áreynslu, á ferð sinni
um vegleysur og þétta skóga. Pað er
alkunna, að þcir, sem búa afskekkt og
lifa í einangrun, eru býsna tortryggnir
gagnvart alókunnugum ferðamönn-
um. Lönnrot fór ekki á mis við þessa
tortryggni. Jafnan var hann klæddur
sem almúgamaður - allt að því tötra-
lega til fara. Fatnaður lét á sjá á lang-
ferðalögum og fékk á sig rifur í skógar-
þykknum, er Lönnrot var að stytta sér
leið. ÞÓ að klæðnaður fólks langt inni í
Finnlandi væri nú harla bágborinn á
þessum tímum, drógu sumir dár að
ferðalangnum, hvað útbúnað snerti.
Og hvað var maðurinn að vilja?
Hvert var erindi hans, farandi byggð
úr byggð, bæ frá bæ? Suma grunaði
jafnvel, að hann væri strokufangi eða
njósnari, og því nokkuð varhugaverð-
ur. Honum var sums staðar lítill sómi
sýndur. Það kom meira að segja fyrir,
er hann bar að garði á veitingastöðum
eða prestssetrum, að honum var bor-
inn matur í eldhúsi; hann var ekki
talinn borðhæfur í matstofu. Þá átti
það sér stað, að hann var látinn
höggva við í eldinn eða þá hann var
sendur út í bát til þess að ferja menn
yfir vötn eða dorga. Þetta hafði þann
kost, að hann sparaði sér margan eyri,
sem vel gegndi, því að pyngjan var
létt.
En víðast hvar fékk hann vinsam-
legar viðtökur, enda ljúfmenni og
manna alþýðlcgastur. Þá spillti það
ekki fyrir, þegar það fór að síast út, að
maðurinn mundi vera læknislærður,
en læknaskortur var átakanlegur í
flestum þeim byggðum, sem hann fór
um. Sakir góðmennsku sinnar varð
hann mörgum að liði í þessu efni. En
erindi hans var annað og hugur hans
við það bundinn, og Lönnrot var sárt
um takmarkaðan tíma, sem honum
fannst fljúga úr höndum sér.
Heppinn var hann að því leyti, að
hann komst í tæri við marga gamla
kvæðaþuli. Þeir kváðu fyrir hann og
söngluðu eitt kvæðið aföðru og endur-
tóku, uns hann hafði fest kvæðin á
blað. Auðugustu námurnar voru í
Kyrjálahéruðunum og Ingermann-
landi. Lönnrot komst yfir margar
gerðir af fjölda kvæða, og var á þeim
ærinn munur. Víða voru gloppur og
jafnvel um brot ein að ræða. Það varð
að fylla í skörðin. Stundum tókst að
brúa bilið efnislega mcð frásögn texta
í óbundnu máli. — Að vinna úr þess-
um mismunandi textum skóp Lönn-
rot síðar mikinn vanda og heilabrot.
Hvað skyldi taka og hverju sleppa?
Ekkert mátti missast, en lengd varð
þó að vera í hóf stillt.
Lönnrot er ánægður með ferðina í
fyllsta máta og malurinn úttroðinn af
handritum. Um haustið snýr hann
heim og unir afrakstrinum vel, hann
hefur haft mikið upp úr krafsinu -
fjögur hundruð kvæði. Fleiri skyldu
nú fá að njóta kvæðanna en hann.
Honum brann í brjósti löngun til að
auðga tunguna og koma þeim á fram-
færi.
A árunum 1829—1831 tekst honum
við hjálp vina og kunningja að fá
prentuð fjögur kvæðahefti, en þau
seldust lítið. Fimmta hefti, sem hann
hafði búið til prentunar, kom aldrei
út. Ekki var nú áhuginn meiri fyrir
tungu, bókmenntum og fortíð meðal
Finna sjálfra. Enn vantaði jarðveginn.
En Lönnrot lét ekki bugast. Þraut-
seigjan var ein af megingjörðum hans.
— Árangurinn af fyrstu ferðinni varð
honum þó hvatning til frekari ferða-
laga.
Um þessar mundir vaknar sú hug-
mynd Lönnrots að steypa saman í
einn bálk þjóðsagnakvæðum um skylt
efni, þ. e. Váinámöinen. Hún birtist
síðar í framkvæmd. Sköpun Kalevala
hefst. Hann segir í bréfi til vinar síns:
„Ég hef í huga kvæðabálk á stærð við
Eddu íslendinga eða hálfan Hómer.“
- Hann vinnur af kappi að því að
bræða brotasilfrið saman. En hvað
um útgáfu?
Aðstaða til útgáfu hafði batnað að
mun við stofnun Finnska bók-
menntafélagsins 1831. Var Lönnrot
ritari þess um langt skeið. Félagið
studdi starfhans affrcmsta megni, cn