Verktækni - 2019, Side 14

14

skriðuföllum, flóðum og mengun vegna nálægðar við sjó. Almannavarnir sveitarfélaga gera síðan
viðbragðsáætlun um hvernig skuli bregðast við slíkum atburðum ásamt því að tryggja aðgengi að
varavatnsbólum. Heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga á að tryggja að búið sé að skilgreina vatnsverndarsvæði
fyrir vatnsból og þar sem það hefur verið gert þarf að endurskoða þau m.t.t. loftslagsbreytinga.

Vatnsveitur
Fyrirbyggjandi innra eftirlit. Veiturnar þurfa að meta hættur af völdum loftlagsbreytinga og skipuleggja
mótvægisaðgerðir til að vera í stakk búnar til að takast á við slíka atburði. Þetta mat á að vera hluti af
kerfisbundnu fyrirbyggjandi innra eftirliti vatnsveitna. Innra eftirlit gerir ráð fyrir áhættugreiningu, sem
byggir á líkindum og alvarleika atburða, og síðan úrbótaáætlun til að fyrirbyggja mengun. Í nýrri EB
tilskipun um neysluvatn verður að öllum líkindum gerð krafa um, í fyrsta lagi áhættuúttektir á vatnsbólum
hjá öllum eftirlitsskyldum vatnsveitum, og í öðru lagi á innra eftirliti hjá þeim vatnsveitum sem þjóna
fleirum en 500 íbúum. Slíkt fyrirbyggjandi eftirlit hefur sýnt sig að bæta gæði neysluvatns og rekstur
vatnsveitna (Gunnarsdóttir ofl., 2012a, 2012b).
Sem fyrirbyggjandi aðgerðir er rétt að skoða hættur á vatnstökusvæðum og bæta þar frágang og hækka
inntök ef hætta er á flóði. Skoða staðsetningu dælustöðva og annarra mannvirkja m.t.t. til flóðahættu. Ef
grunnvatnsgeymir er illa varinn fyrir ákafri úrkomu þá er nauðsynlegt að auka mælingar á gruggi og
örverum. Í áðurnefndri tillögu að nýrri EB tilskipun er gert ráð fyrir reglubundnum mælingum á gruggi hjá
öllum eftirlitsskyldum vatnsveitum.
Endurskoða þarf innra eftirlit þar sem það er til staðar m.t.t. áhrifa veðurfarsbreytinga og jafnframt gera
átak í að koma því á þar sem það hefur ekki verið gert. Nú þegar hafa nær 40% vatnsveitna á Íslandi sem
þjóna fleirum en 500 manns sett upp innra eftirlit og þær þjóna um 80% af landsmönnum. En ennþá eru
um 770 minni eftirlitsskyldar vatnsveitur þar sem áhættamat á mengun hefur ekki verið framkvæmt og
áhættan á vatnsbólinu er eingöngu metin sem gott, sæmilegt eða lélegt ástand vatnsbóls.
Áhættuúttekir fyrir minni vatnsból. Vatnaverkfræðistofa Háskóla Íslands í samvinnu við Háskólann í Surrey
á Englandi og þrjú heilbrigðiseftirlit, Heilbrigðiseftirlit Kjósasvæðis, Heilbrigðiseftirlit Norðurlands vestra
og Heilbrigðiseftirlit Suðurlands, er að vinna að áhættumatsformi fyrir minni vatnsveitur. Það byggir á formi
sem hefur verið þróað af Alþjóða heilbrigðismálastofnuninni en er aðlagað að íslenskum aðstæðum.
Áhættuúttektir eiga að meta ástand vatnsbóls og hættur á mengun á vatninu. Það byggir á að meta
hönnun, viðhald vatnstökumannvirkja og mengunarhættu í nágrenni vatnsbóls.
Mælingar á vatnsgæðum. Mikilvægt er að fylgjast vel með gæðum neysluvatns, sérstaklega þar sem hætta
er á yfirborðsmengun og þá helst með raunmælingum. Veitur ohf hafa komið upp raunmælingu á örverum
á vatni frá nokkrum borholum á Heiðmerkursvæðinu (Guðmundsson, 2019). Það er svonefndur Flow
cytometry mælir sem greinir allar örverur í vatni og gefur niðurstöður á 30 mínútna fresti. Aðferðin greinir
ekki hverskonar örverur, þ.e. sjúkdómsvaldandi eða skaðlausar er um að ræða en segir til hvort gerlamagn
er að aukast í vatninu. Bætt tækni og fljótvirkari mælingar á vatnsgæðum er ein af leiðunum sem stefnt er
að í nýrri EB tilskipun. Þörf er á fljótvirkari og nákvæmari greiningu á sjúkdómsvaldandi örverum til að auka
öryggi og fyrirbyggja hópsýkingar. DNA tækni hefur verið að fleygja fram og möguleikar á að mæla
samtímis margar tegundir af sjúkdómsvaldandi örverum eru að koma fram á sjónarsviðið (Gunnarsdottir
et. al, 2019). Mikilvægt er fyrir vatnsveitur að fylgjast vel með á þessu sviði.
Viðhald og vatnshreinsun. Nauðsynlegt er því að huga vel að öllum frágangi og viðhaldi vatnstöku-
mannvirkja. Þar sem hætta er á blöndun frá yfirborðsvatni getur verið nauðsynlegt að koma fyrir búnaði