Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Blaðsíða 24

22
framselt að nánar tilteknum skilyrðum uppfylltum til stjórnvalda.43
Í tilviki sérstakra eignarnámsheimilda hefur löggjafinn sjálfur tekið
beina afstöðu til allra þátta eignarnámsins og þá bæði réttmætis- og
nauðsynjaþáttarins. Lagaákvæðið sjálft útlistar þá efni, tilgang, andlag
og útfærslu eignarnámsins. Á skýrleika slíkra eignarnámsheimilda
sýnist þó oft hafa verið nokkur misbrestur en þær eru miklu mun
sjaldgæfari og afar fáar frá seinni árum.44
Raunar má flokka hinar sérstöku eignarnámsheimildir með nánari
hætti. Þannig má annars vegar nefna lagaákvæði þar sem veitt er
heimild til eignarnáms á tiltekinni fasteign eða hluta hennar með þeim
hætti að niðurnjörvað er til hvaða svæðis heimildin tekur. Sem dæmi
má nefna lög nr. 22/1988 um heimild fyrir Reykjavíkurborg til þess
að taka eignarnámi hluta af landi jarðarinnar Vatnsenda í Kópavogi,
en með 1. gr. laganna var borgarstjórn veitt heimild til eignarnáms
á tiltekinni landspildu sem var afmörkuð í ákvæðinu, auk þess sem
tiltekið var að eignarnámsheimildin tæki til lands er væri 46,3 ha að
stærð. Hins vegar má finna þess dæmi að lög heimili eignarnám vegna
einstakrar framkvæmdar án þess að tilgreint sé með afdráttarlausum
hætti til hvaða landsvæðis heimildin tekur. Sem dæmi má nefna lög
nr. 66/2008 um Landeyjahöfn þar sem ráðherra var heimilað að ákveða,
að fengnum tillögum Vegagerðarinnar, að ríkið tæki eignarnámi
„nauðsynlegt land fyrir Landeyjahöfn“, sbr. 1. mgr. 4. gr. laganna. Að
sama skapi má nefna lög nr. 45/1990 um vegtengingu um utanverðan
Hvalfjörð, en þar segir í 5. gr. að ef samkomulag náist ekki um kaup á
landi og efni sem þörf verði á vegna framkvæmda samkvæmt lögunum
sé Samgöngustofu heimilt eignarnám samkvæmt X. kafla vegalaga.
Ríkjandi tilhögun að lögum er hins vegar sú að eignarnáms-
heimildir séu almennar. Veitt er almenn heimild til eignarnáms við
nánar tilteknar aðstæður í þágu ákveðinnar starfsemi eða aðstöðu,
43 Gaukur Jörundsson: Eignaréttur, bls. 85-90, Björg Thorarensen: Stjórnskipunarréttur.
Mannréttindi, bls. 470-473 og Valgerður Sólnes: „Neyðarlagadómarnir og friðhelgi eignar-
réttar", bls. 382.
44 Sjá í dæmaskyni lög nr. 11/1936 um eignarnámsheimild á nokkrum löndum og á
afnotarétti landsvæða í Hafnarfirði, Garðahreppi og Grindavíkurhreppi og um stækkun
lögsagnarumdæmis Hafnarfjarðarkaupstaðar; lög nr. 57/1942 um heimild fyrir Reykjavík til
þess að taka eignarnámi hluta af landi jarðarinnar Vatnsenda í Seltjarnarneshreppi; lög nr.
30/1945 um heimild fyrir Ólafsfjarðarkaupstað til að taka eignarnámi lóðarréttindi nálægt
landamerkjum Brimness og Hornbrekku; lög nr. 17/1957 um heimild fyrir ríkisstjórnina
til að taka eignarnámi jarðirnar Bor, Dynjanda og Rauðsstaði í Auðkúluhreppi, Vestur
Ísafjarðarsýslu; lög nr. 57/1979 um heimild fyrir ríkisstjórnina til að taka eignarnámi hluta
jarðarinnar Deildartungu í Reykholtsdalhreppi ásamt jarðhitaréttindum og lög nr. 22/1988
um heimild fyrir Reykjavíkurborg til þess að taka eignarnámi hluta af landi jarðarinnar
Vatnsenda í Kópavogskaupstað.