Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Blaðsíða 106

104
Hugtakið „heimilisofbeldi“ kemur ekki fyrir í lagatextanum
sjálfum en er undirliggjandi. Það er iðulega dregið fram í greinargerð,
með frum varpi því er varð að lögum nr. 23/2016, innan sviga strax á
eftir orðunum „brot í nánu sambandi“ til nánari útskýringar. Áherslan
liggur á stöðu þolandans gagnvart gerandanum og ekki er skilyrði að
brot sé framið innan veggja heimilisins. Litið er til tengsla þolanda
og geranda og þess rofs á trúnaði og trausti sem í háttseminni felst.
Tengslin eru útgangspunkturinn en ekki brotavettvangurinn.
Eitt yfirlýstra markmiða með nýmæli 218. gr. b er að auka réttar-
vernd barna sem búa við ofbeldi, óháð því hvort háttsemi beinist gegn
þeim eða ekki. Lengi vel var gerður greinarmunur á því hvort börn
urðu vitni að ofbeldi eða urðu beinlínis sjálf fyrir því. Þeim greinarmun
hefur nú verið kollvarpað, enda hafa rannsóknir sýnt að afleiðingarnar
eru sambærilegar. Þá er nýmæli 218. gr. b fyrst og fremst beint gegn
endurteknu ofbeldi, en þeim möguleika haldið opnum að einstök
tilvik geti fallið undir ef þau eru nægilega alvarleg til að þau verði
talin skapa þá ógn sem tilskilin er. Með endurtekinni háttsemi er átt
við að háttsemi hafi staðið yfir í lengri eða skemmri tíma, þannig að
telja megi að viðvarandi ógnarástand hafi skapast í lífi þolandans. Í
ákvæðinu eru fjórar verknaðaraðferðir nefndar í dæmaskyni en þær
eru ekki tæmandi taldar. Með orðunum „á annan hátt“ er vísað til
aðferða eins og félagslegs ofbeldis, andlegs ofbeldis og fjárhagslegs
ofbeldis. Þessar aðferðir hafa fram til þessa ekki verið viðurkenndar
sem sjálfstæður refsiverður verknaður, en þær geta verið til þess
fallnar að ógna lífi, heilsu og velferð þess sem verður fyrir barðinu
á þeim. Í tengslum við lögfestingu 218. gr. b var sú breyting gerð á
fyrningarreglum hegningarlaganna að lagagreininni var bætt við
upptalningu á þeim alvarlegu brotum sem aldrei byrja að fyrnast fyrr
en þolandi hefur náð 18 ára aldri, sbr. síðari málslið 1. mgr. 82. gr. Er
það í samræmi við það sjónarmið að hvorki sé sanngjarnt né eðlilegt
að leggja það á einstakling á barnsaldri að bregðast við svo grófum
brotum. Lögreglustjórar fara með ákæruvald í málum af þessum toga.
Í áttunda kafla eru rakin hin refsipólitísku, samfélagslegu og
afbrotafræðilegu rök sem búa að baki 218. gr. b. Áberandi er aukin
þörf kvenna fyrir vernd gegn kynbundnu ofbeldi ásamt sjónarmiðum
um aukna vernd barna sem búa við ofbeldi.
Í níunda kafla eru reifaðir dómar Hæstaréttar, þar sem sakfellt er
fyrir líkamsárás og þolandi er í nánum tengslum við geranda. Í ljós
kemur að dómari horfir til eðlis tengslanna, tíðni brota, grófleika árásar,
hvort börn voru viðstödd, alvarleika afleiðinganna og fjölda þolenda.