Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Blaðsíða 14

12
er bæði háð gjaldtöku og því að aflað sé mats á umhverfisáhrifum. Fólu þessi
ákvæði í sér skerðingu á eignarréttindum og atvinnuréttindum sem njóta
verndar 1. mgr. 72. gr. og 1. mgr. 75. gr. stjórnarskrárinnar.“
Þrátt fyrir þetta upplegg var bótaskyldu hafnað með eftirfarandi
rökstuðningi:
„Ríkir og augljósir almannahagsmunir eru bundnir við verndun og hag kvæma
nýtingu á auðlindum hafsbotnsins. Krefjast almanna hagsmunir þess að frelsi
manna til að nýta þessar auðlindir í atvinnu skyni séu settar skorður. Ljóst
er af því sem rakið hefur verið hér að framan að þær breytingar sem gerðar
voru með lögum nr. 101/2000 helguðust af auknum skuldbindingum íslenska
ríkisins á alþjóðavettvangi og breyttum viðhorfum til verndar umhverfisins.
Breyting arnar voru almennar og málefnalegar og er ekki sýnt fram á að þær
hafi ekki stuðst við haldbær rök eða viðurkennd löggjafarsjónarmið. Standa
ákvæði 72. gr. og 75. gr. stjórnarskrárinnar samkvæmt þessu því ekki í vegi
að mælt sé fyrir um stjórnun á nýtingu auðlinda á hafsbotni eins og gert var
með lögum nr. 101/2000.“
Samkvæmt þessu taldi Hæstiréttur að þau réttindi sem fólust í leyfi
félagsins til námuvinnslu á hafsbotni hefðu notið verndar stjórnar-
skrárinnar sem eignarréttindi og að þau hefðu verið skert með aftur-
virkri styttingu leyfistímans. Almannahagsmunir hefðu hins vegar
krafist þess að umrædd skerðing ætti sér stað með lögum og þeir
hagsmunir virðast ráða því að ekki stofnaðist bótaskylda. Er það ekki
síst athyglisvert í því ljósi að eignarskerðingin, sem af lagasetningunni
leiddi, bitnaði einungis á einum aðila. Sýnast forsendur réttarins í
málinu því ekki falla allskostar vel að þeim fjórum viðmiðum sem rakin
eru að framan og talið er að aðgreini bótaskyldar eignarskerðingar frá
almennum takmörkunum.
2.4 Varanleiki eignarnáms
Við afmörkun hugtaksins eignarnám er loks ástæða til að víkja stuttlega
að því álitaefni hvort að eignarnám feli jafnan í sér fyrirvaralausa og
varanlega yfirfærslu þeirra eignarheimilda sem það nær til. Kemur
þá til skoðunar hvort og þá hvaða þýðingu það hefur ef síðar kemur
í ljós að skilyrði 72. gr. stjórnarskrárinnar voru ekki uppfyllt eða
síðar tilkomin atvik leiða til þess að forsendur breytast.17 Tekið skal
fram að þótt framkvæmdir á grundvelli eignarnáms séu hafnar og
jafnvel yfirstaðnar stendur það því ekki í vegi að dómstólar endurskoði
17 Sjá nánar um þetta álitaefni: Björg Thorarensen: Stjórnskipunarréttur. Mannréttindi, bls.
469-470 og Carl August Fleishcer: Norsk ekspropriasjonsret. Osló 1978, bls. 286-287.