Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Blaðsíða 63

61
sem er á almennum og sérstökum eignarnámsheimildum, sem og þá
skýrleikakröfu sem gerð verður til þeirra lagaákvæða sem heimila
eignarnám. Eru reifaðir nokkrir dómar Hæstaréttar í þessu skyni og
þess freistað á þeim grundvelli að draga fram þau fjölþættu álitaefni
sem dómstólar kunna að standa frammi fyrir við skýringu einstakra
eignarnámsheimilda. Í Hrd. 1998, bls. 985 (Arnarnes) reyndi á tvíþætt
mat. Annars vegar þurfti að skera úr um það hvort að tilvísun 28.
gr. þágildandi skipulagslaga nr. 19/1964 væri til aðalskipulags eða
deiliskipulags. Hins vegar hvort að sérstök heimild 30. gr. þeirra laga
um heimild til samninga setti eignarnámsheimild 28. gr. laganna
skorður, en sú varð niðurstaðan. Í dómi Hæstaréttar frá 6. mars 2003 í máli
máli nr. 444/2002 (Smiðjuvegur) varð niðurstaða réttarins sú að heimild
5. töluliðs, 2. mgr. 32. gr. þágildandi skipulags- og byggingarlaga
nr. 73/1997 væri svo niðurnjörvuð af löggjafans hálfu að hún skyldi
ekkert rými eftir til lögskýringar eða mats. Í tilviki vegalagningar
um Norðurárdal í Skagafirði, sbr. dóm Hæstaréttar frá 14. maí 2009 í
máli nr. 346/2008 (vegalagning um Norðurárdal í Skagafirði) var ekki talið
að þær kvaðir sem leiddu af tilvist veghelgunarsvæðis samkvæmt
33. gr. þágildandi vegalaga nr. 45/1994 hefðu það í för með sér að hin
lögbundna eignarnámsheimild, skv. 9. kafla laganna, yrði túlkuð
á þann veg að eignarnámið gæti ekki tekið til þrengra/afmarkaðra
svæðis en veghelgunarsvæðisins. Loks varð niðurstaðan sú í því
máli sem varðaði spildu úr landi Hjarðarhaga á Fljótsdalshéraði,
sbr. dóm Hæstaréttar frá 26. mars 2015 í máli nr. 583/2014 (Hjarðarhagi)
að hvað sem liði tilgreiningu 1. málsliðar 1. mgr. 37. gr. vegalaga nr.
80/2007 um skyldu landeiganda til að láta af hendi land sem þarf til
þjóðvegagerðar og hvers kyns veghalds fælist ekki í því skilyrðislaus
réttur Vegagerðarinnar til beins eignarréttar að slíku landi. Auk annars
orkaði meðalhófsreglan á þá lögskýringu.
Segja má að fjórði kafli sé meginkafli greinarinnar, en þar er sjálf
eignarnámsákvörðunin til umfjöllunar. Þar er sú leið farin að fjalla
fyrst um formreglur sem gæta þarf við töku ákvörðunarinnar, en að
svo búnu er fjallað um efnislega hluta ákvörðunarinnar. Hvað formið
varðar kemur til skoðunar hver fer með ákvörðunarvald hverju sinni
og hvernig leyst sé úr sé einhver vafi uppi þar að lútandi. Gerð er grein
fyrir dómum þar sem reynt hefur á helstu formreglur stjórnsýslulaga,
svo sem rannsóknarreglu, andmælarétt og kröfu um skýrleika. Að því
búnu er sjónum beint að hinu efnislega mati stjórnvalds í einstökum
tilvikum, en þá þarf að huga að skilyrðum 72. gr. stjórnarskrárinnar
og ákvæðum þeirra heimildarlaga sem liggja til grundvallar beiðni