Læknablaðið - 01.11.2022, Page 12

488 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
R A N N S Ó K N
heiladauða. Líffæri eins og nýru og lifur má einnig gefa eftir
hjartadauða en hjartagjöf í slíkum tilvikum er flóknari í fram-
kvæmd og er enn einungis gerð í rannsóknarskyni, enda hjartað
næmt fyrir blóðþurrð.10
Við hjartaígræðslu er gjafahjartað oftast úr sjúklingi með alvar-
lega höfuðáverka eða heilablæðingu, en með hjarta sem starfar
eðlilega.5
Hámarksaldur hjartagjafa miðast oft við 65 ára aldur og mega
þeir hvorki hafa sögu um verulega kransæða- eða lokusjúkdóma,
lungnaháþrýsting eða útfallsbrot vinstri slegils undir 50%.11 Mik-
ilvægast er þó að samræmi sé á milli ABO-blóðflokks gjafa og
þega og ekki of mikið misræmi í hæð og þyngd.5,11 Við aðgerðina
er hjartaþeginn tengdur við hjarta- og lungnavél og er allt hjart-
að nema bakveggur gáttanna fjarlægður, en hann er nýttur til að
sauma nýja hjartað í þegann.
Gjafahjartað er oftast sótt á annan spítala, oft um langan veg.
Áður en hjartað er fjarlægt úr líffæragjafanum er það stöðvað
með kalíumríkri lausn og flutt á ís á þann stað þar sem ígræðslan
fer fram. Mikilvægt er að gjafahjartað sé grætt í þegann innan
fjögurra klukkustunda frá því það er tekið úr gjafanum, sem tak-
markar þá vegalengd sem má vera milli gjafa og þega.11 Í dag eru
þó til sérstakar dælur (ex vivo normothermic perfusion systems) sem
lengja þennan tíma. Er slöngum þá komið fyrir í gjafahjartanu og
þær tengdar við dælu sem tryggir sístreymi á næringar- og lyfja-
lausn til hjartavöðvans, sem aftur takmarkar blóðþurrðarskaðann
sem hjartað verður fyrir eftir að það er fjarlægt úr gjafanum.12
Fjöldi hjartaígræðslna hefur haldist nokkuð jafn síðastliðna
áratugi og eru gerðar í kringum 6000 slíkar aðgerðir árlega í
heiminum.5 Frá því að fyrsta hjartaígræðslan fór fram í Höfða-
borg í Suður-Afríku árið 1967 hafa orðið tækniframfarir í fram-
kvæmd hennar. Framfarir í ónæmisbælandi meðferð hafa þó skipt
enn meira máli, enda lykill að góðum langtímaárangri.5,13,14 Eftir
ígræðsluna lagast hjartabilunareinkenni sjúklinga oftast mikið
og má nú gera ráð fyrir að allt að 90% sjúklinga séu á lífi ári eft-
ir aðgerð og 70% eftir 5 ár.5,9 Árið 1992 gerðu heilbrigðisyfirvöld
hérlendis samning við Sahlgrenska-sjúkrahúsið í Gautaborg um
líffæraígræðslur fyrir íslenska sjúklinga þegar þess gerist þörf, en
samningurinn tók einnig til líffæragjafa héðan. Samkvæmt hon-
um eru líffæraígræðslurnar framkvæmdar í Gautaborg en hingað
til lands koma síðan líffæratökuteymi og sækja líffæri til ígræðslu
erlendis. Um svipað leyti hóf Ísland þátttöku í alþjóðlegu samstarfi
um líffæragjafir í gegnum Scandiatransplant og Eurotransplant,
en Scandiatransplant er alþjóðlegt samstarf um líffæraflutninga
á milli Danmerkur, Finnlands, Íslands, Noregs, Svíþjóðar og Eist-
lands (bættist við 2017). Á árunum 1996-2009 var gerður samning-
ur við Rigshospitalet í Kaupmannahöfn um líffæraígræðslur og
líffæragjafir, en frá 2009 er í gildi nýr samningur við Sahlgrenska-
sjúkrahúsið í Gautaborg.
Hjartaígræðslur hafa aldrei verið framkvæmdar á Íslandi en
sjúklingar hafa verið sendir í slíka aðgerð erlendis, oftast eft-
ir ítarlega uppvinnslu og mat hérlendis. Fyrsti Íslendingurinn
gekkst undir hjartaígræðslu í Lundúnum í febrúar 1988 en síðan
hafa flestar aðgerðanna verið gerðar á Sahlgrenska-sjúkrahúsinu
í Gautaborg. Ef frá er skilin meðferð fyrst eftir aðgerðina, hefur
eftirmeðferð að mestu leyti farið fram hérlendis, og henni stýrt á
ígræðslugöngudeild Landspítala.
Hér á landi skortir heildstætt yfirlit yfir tíðni, ábendingar og
árangur hjartaígræðslu á Íslendingum, en það á einnig við um
fjölda hjartna sem gefin eru héðan til ígræðslu erlendis. Þó birtist
í Læknablaðinu árið 2000 stutt yfirlit yfir fyrstu 9 sjúklingana sem
fengu ígrætt hjarta en upplýsingar um lifun þeirra voru takmark-
aðar.15
Markmið þessarar rannsóknar var því að rannsaka nýgengi,
ábendingar og árangur hjartaígræðsluaðgerða frá upphafi, og bera
saman við nágrannalöndin, en jafnframt að kanna fjölda hjarta-
gjafa hérlendis sem nýttar hafa verið til ígræðslu erlendis.
Efniviður og aðferðir
Áður en gagna var aflað var fengið leyfi frá vísindasiðanefnd
(VSN 10-009-V6) og framkvæmdastjóra lækninga á Landspítala.
Leit að sjúklingum var gerð á ígræðslugöngudeild Landspítala
en þar eru skráðir allir Íslendingar sem gengist hafa undir hjarta-
ígræðslu erlendis og eru búsettir hér á landi. Rannsóknartímabilið
miðaðist við fyrstu ígræðsluna í febrúar 1988 og fram til 1. mars
2019. Klínískar upplýsingar fengust úr sjúkraskrám og Sögukerfi
Landspítala, en þar var meðal annars að finna upplýsingar frá
sjúkrahúsunum þar sem ígræðslurnar voru framkvæmdar. Upp-
lýsingar um fjölda hjartna sem gefin voru til líffæragjafar erlendis
á sama rannsóknartímabili, voru fengnar úr Líffæragjafaskrá frá
gjörgæsludeildum Landspítala.
Skráðar voru lýðfræðilegar breytur eins og aldur og kyn, en
líka hvenær ígræðslan var framkvæmd, á hvaða sjúkrahúsi er-
lendis og hver ábendingin var. Þar sem upplýsingar um tæknileg
atriði og fylgikvilla fyrst eftir aðgerðina erlendis lágu oft ekki fyrir
reyndist ekki mögulegt að birta þær upplýsingar. Sama átti við
um upplýsingar um höfnun ígræðis, sem voru oft ekki nægilega
nákvæmar, sérstaklega fyrir fyrstu ígræðslurnar.
Tölfræðiúrvinnsla
Upplýsingar voru skráðar í Microsoft Excel (Microsoft Corp, Red-
mond, WA). Lýsandi tölfræðileg úrvinnsla fór fram með Microsoft
Excel og R (Version 3.6.1, The R Project for Statistical Computing,
r-project.org). Við útreikning á nýgengi hjartaígræðslu var bæði
notað hrátt þýði og aldursstaðlað þýði WHO.16 Lifun var metin
með aðferð Kaplan-Meier og miðast útreikningar við 1. mars 2019.
Meðaleftirfylgd var 10,3 ár, eða allt frá 1 mánuði og upp í 31 ár.
Niðurstöður
Á þeim rúmlega þremur áratugum sem rannsóknin tók til fengu
24 Íslendingar ígrætt hjarta, þar af einn einstaklingur í tvígang.
Þrír fengu ígrætt hjarta og lungu samtímis og aðrir tveir hjarta-
og nýraígræðslu samtímis. Allir sjúklingar sem fengu samtímis
hjarta- og lungnaígræði voru með lungnaháþrýsting og Eisen-
menger-heilkenni. Karlar voru 19 (79%) en konur 5 (21%) og var
meðalaldur við ígræðslu 38 ár (bil 4-65 ár). Fyrir ígræðsluna höfðu
5 sjúklingar fengið tímabundið ígrætt hjálparhjarta (left ventricular
assist device, LVAD).
Tuttugu aðgerðanna voru framkvæmdar á Sahlgrenska-sjúkra-
húsinu í Gautaborg, en þrjár á Harefield-sjúkrahúsinu í Lundún-
um og tvær á Rigshospitalet í Kaupmannahöfn.
Á mynd 1 sést hversu margir Íslendingar miðað við milljón
íbúa hafa fengið ígrætt hjarta árlega frá 1988. Yfir allt tímabilið