Læknablaðið - 01.11.2022, Side 23

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 499
R A N N S Ó K N
ingaraðferða. Kynjaskipting var jöfn, meðalaldur var 64,1 ár við
greiningu og var helmingur rannsóknarþýðisins á aldursbilinu
58-70 ára. Mögulegur útleysandi þáttur var skráður í 54% tilvika,
þar sem líkamleg áreynsla var algengasti útleysandi þátturinn,
og þar á eftir hitastigsbreyting í vatni. Engin augljós tengsl sáust
milli áhættuþátta og TGA. Langflestir voru með hækkaðan blóð-
þrýsting við komu á spítala. Stærstur hluti var sendur í tölvusneið-
mynd og rúmlega þriðjungur í segulómskoðun.
Á rannsóknartímabilinu greindust á Landspítala að meðaltali
29 köst af TGA á ári. Ef við miðum við fólksfjölda á höfuðborgar-
svæðinu 1. janúar 2016,15 sem var 209.513, eru þetta um 13,8 tilvik á
hverja 100.000 íbúa. Sú tíðni er áþekk en þó heldur hærri en niður-
stöður annarra rannsókna (5-11 á hverja 100.000 íbúa).3,6 Þess ber
þó að geta að hluti sjúklinga í okkar rannsókn var ekki búsettur á
höfuðborgarsvæðinu og því ekki um nákvæmar faraldsfræðilegar
tölur að ræða.
Ekki var marktækur munur á fjölda greininga eftir mánuðum.
Til eru rannsóknir sem sýna vissan árstíðabundinn breytileika.
Í ísraelskri rannsókn náði fjöldi greindra TGA-kasta hámarki að
vetri og vori. Á Ítalíu voru flestar greiningar gerðar á köldustu
mánuðum vetrar, og í pólskri rannsókn var hámarki náð að sumri
og vori til.16-18 Kynjaskipting rannsóknarþýðis okkar var jöfn, sem
samræmist öðrum erlendum rannsóknum sem hafa ekki sýnt
fram á marktækan kynjamun.19 Fyrri rannsóknir hafa sýnt fram
á að stærstur hluti einstaklinga sem fá TGA séu á aldrinum 50-
80 ára. Niðurstöður þessarar rannsóknar voru í samræmi við það.
Meðalaldur var 64,1 ± 10,3 ár.4,20 Spönn aldursdreifingar var þó
frá 14 til 91 árs og því mikilvægt að hafa TGA-greiningu í huga á
breiðu aldursbili.
Nokkrar rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl milli tímabundins
minnisleysis og mígrenis.21,22 Í okkar rannsókn voru 9,9% einstak-
linga með sögu um mígreni, 13,2% kvenna og 6,5% karla. Þessar
tölur benda ekki til augljósra tengsla milli mígrenis og TGA þar
sem algengi mígrenis meðal fullorðinna í almennu þýði er 14,7-
15,9%, 8-10,7% hjá körlum og 17,6-21% hjá konum.23
Í þessari rannsókn voru 1,2% einstaklinga með sögu um flog,
en það er nálægt algengi flogaveiki (0,7-1,2%) í almennu þýði.24
Næstum helmingur sjúklinga var með þekktan háþrýsting við
TGA-greiningu (46%), sem geta virst sláandi tölur. Ef þessar töl-
ur eru skoðaðar út frá aldursflokkum þá voru 37% einstaklinga á
aldrinum 50-59 ára, 43,8% 60-69 ára og 62,5% einstaklinga á aldrin-
um 70-79 ára með háþrýsting. Þegar þessar tölur eru bornar saman
við rannsóknarniðurstöður á algengi háþrýstings, sést að algengi
háþrýstings meðal einstaklinga á aldrinum 40-59 ára er 33,2% og
hækkar í 63,1% hjá einstaklingum eldri en 60 ára. Þessar tölur
benda því ekki til tengsla milli háþrýstings og TGA.25 Algengi
heilablóðfalls í erlendu þýði hjá einstaklingum eldri en 60 ára er
7,6%, sem eru áþekk, þó aðeins lægri en 10,7% í þessari rannsókn.26
Erfitt er þó að fullyrða um orsakasamband.
Fjöldi skráðra mögulegra útleysandi þátta var 54%, sem helst í
hendur við það sem fyrri rannsóknir hafa sýnt (28-89%).4,20 Áhuga
vakti hve margir voru að vinna niður fyrir sig, svo sem að sinna
garðvinnu, moka eða þrífa. Meðallengd kasta var 3,62 klukku-
stundir, sem er heldur styttri en í öðrum rannsóknum, þar sem
meðallengd kasta er vanalega á bilinu 4-6 klukkustundir.4,7,27
Munurinn gæti skýrst af því að einungis var áætluð tímalengd
í um 75% tilvika, og líklegra að það hafi þótt erfiðara að áætla
tímalengd í lengri köstum. Einkenni samhliða minnisleysi voru í
takt við það sem áður hefur verið lýst, svo sem vægur höfuðverk-
ur, ógleði og svimi.28 Í þessari rannsókn höfðu 13,1% þýðisins sögu
um fleiri en eitt TGA-kast, sem er í samræmi við endurkomu tíðni
í öðrum rannsóknum, sem hafa sýnt fram á endurkomu hjá 3-24%
einstaklinga.3
Af þeim sem fóru í segulómskoðun var hægt að greina flæðis-
skerðingu í dreka heilans hjá 13 (10,3%) einstaklingum, sem áður
hefur verið lýst í rannsóknum. Sú tala er í samræmi við aðrar
rannsóknir.19,20 Rannsóknir hafa þó sýnt að hægt er að sjá flæðis-
skerðingu hjá allt upp í 85% einstaklinga eftir TGA-kast, ef ómunin
er framkvæmd á réttum tíma og með bestu mögulegu aðferðum.29
Styrkleikar og veikleikar
Þessi rannsókn er sú fyrsta hér á landi sem gefur yfirlit yfir greind
tilvik af tímabundnu minnisleysi. Styrkleiki rannsóknarinnar
liggur í því að ná yfir fremur langt tímabil, 12 ár, og náði
rannsóknin þannig til margra tilvika af TGA. Leiða má líkur
að því að flestir sem fá TGA-kast á höfuðborgarsvæðinu leiti á
Landspítala, og þá sérstaklega á bráðamóttöku, þar sem ástandið
getur vakið töluverðan ugg. Hins vegar er ekki hægt að útiloka
að einhver TGA-köst séu greind annars staðar en á spítalanum.
Auk þess er ekki fullvíst að öll tilvik af TGA hafi verið réttilega
skráð með viðeigandi ICD-10 greiningarkóða á Landspítala. Helsti
veikleiki rannsóknarinnar er að hún er afturskyggn. Þar með fæst
ónákvæmari skráning á þeim þáttum sem skoðaðir voru, en ef um
framskyggna rannsókn væri að ræða. Auk þess var sjúkrasaga ein-
göngu könnuð í sjúkraskrárkerfi Landspítala (Sögu og Heilsugátt)
og ekki er víst að allar greiningar, eins og á samveikindum eða
áhættuþáttum, hafi verið skráðar þar.
Samantekt
Tímabundið minnisleysi er ekki óalgengt en góðkynja ástand sem
mikilvægt er að læknar þekki. Það er ekki síst til að forða einstak-
lingum frá óþarfa rannsóknum. Ástandið birtist á nokkuð drama-
tískan hátt og veldur sjúklingum og aðstandendum oft miklum
áhyggjum, er því mikilvægt að læknar hafi vissa þekkingu á TGA
og geti gert grein fyrir góðum horfum þess. Endurkomutíðni TGA
er lág og ekki hefur tekist að sýna fram á auknar líkur á öðrum
sjúkdómum. Þau sem greinast með TGA eru almennt frekar hraust
fólk, á miðjum aldri og kynjahlutföll eru jöfn. Voru niðurstöður
rannsóknarinnar í samræmi við erlendar niðurstöður. Ekki sáust
augljós tengsl tímabundins minnisleysis við mígreni, flog né
heilablóðþurrð. TGA er sérstakt heilkenni sem hefur enn óþekkta
undirliggjandi orsök.
Greinin barst til blaðsins 1. júlí 2022,
samþykkt til birtingar 27. september 2022.