Læknablaðið - 01.11.2022, Qupperneq 29

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 505
hér á landi en víða eru taugalæknar hlutfallslega fáir og meðferð
bráðaslags að mestu í höndum annarra sérgreina.17
Á þessum tíma voru margir læknar vantrúaðir á þessa með-
ferð og ekki sjálfgefið að koma henni á fót svo skjótt. Meðferðin
reyndist árangursrík og rannsóknir sýndu fljótlega fram á
gagnsemi hennar hjá þessum sjúklingahópi.18 Þrátt fyrir þessar
afgerandi niðurstöður um árangur meðferðarinnar, finnast enn
einstaka efasemdamenn í röðum lækna.
Verkferlar hafa verið í stöðugri þróun frá upphafi meðferðar-
innar og hafa margir komið að þeirri mikilvægu vinnu, jafnt
taugalæknar sem aðrar stéttir sem að meðferðinni koma. Til að lyf-
ið skili sem bestum árangri skiptir kapphlaupið við tímann miklu
máli. Smátt og smátt hefur tekist að koma á straumlínulöguðum
verkferlum sem fela í sér samstarf mismunandi sérgreina og er
það lykillinn að skjótri og árangursríkri meðferð. Ferlið felur
þannig í sér hárrétt viðbrögð allt frá upphafi einkenna og þar til
meðferð er gefin inni á sjúkrahúsi. Þetta hefur gefið mjög góðan
árangur á Landspítala og hægt er að nálgast þessa verkferla á innri
síðu spítalans.
Innæðameðferð
Þrátt fyrir góðan árangur t-PA-meðferðar var þörf á öflugri
meðferð við stærri blóðþurrðarslögum þar sem lokun verður
í stórum heilaslagæðum. Talið er að gjöf t-PA leysi upp minni
blóðsega í 60-80% tilvika en við stærri sega er árangurinn ekki
nema 10-30%.19 Þannig hófust snemma tilraunir með innæðameð-
ferð (endovascular treatment). Upp úr 1990 var kannaður árangur
innæðameðferðar þar sem gefin var staðbundin segaleysandi
meðferð með urokínasa og síðar t-PA í gegnum örlegg (microcathet-
er). Árið 1999 voru niðurstöður ProActII-rannsóknarinnar birtar
en í henni var notast við urokínasa með takmörkuðum árangri.20
Því var leitast við að þróa aðrar aðferðir til þess að fjarlægja sega-
lokanir í stað þess að reyna að leysa þær upp. MERCI (Mechanical
Embolus Retrieval in Cerebral Ischemia) var fyrsta viðurkennda
áhaldið sem notað var í þeim tilgangi en fyrstu niðurstöður um
árangur þessa inngrips birtust árið 2005. Enduropnun æða tókst
Y F I R L I T S G R E I N
þó einungis í um helmingi tilvika.21 Þörf var á betri aðferð og fóru
menn að prófa sjálfþenjandi stoðnet til segabrottnáms, sem síð-
ar leiddi af sér „solitaire retrievable stent“-tæknina. Þetta reyndist
algjör bylting við meðhöndlun lokana stærri heilaslagæða, leiddi
til mun betri enduropnunartíðni og útkomu fyrir sjúklinga.22
Á þessum tíma voru læknar þó ekki enn sannfærðir um ágæti
innæðameðferðar og oft réðu staðbundin viðhorf og vinnulag
þeirra hversu mikið henni var beitt. Þarna komu út nokkrar smáar
og misgóðar rannsóknir sem ekki greiddu götu meðferðarinnar.
Á árunum 2014-2015 voru hins vegar gerðar nokkrar vandaðar
slembiraðaðar rannsóknir sem uppfylltu ákveðin skilmerki (sýna
fram á næræðalokun (proximal occlusion) með myndrannsókn, lögð
áhersla á skjóta meðferð og ákveðin skilgreind áhöld voru notuð).
Þegar þær rannsóknir voru teknar saman var sýnt fram á frábæran
árangur meðferðarinnar með óyggjandi hætti (NNT 2.6).23 Þessi
aðferð breiddist því mjög hratt út og varð fljótt stöðluð meðferð á
flestum slageiningum erlendis.
Á Íslandi var þessi meðferð lengi vel ekki í boði, meðferðin er
mjög sérhæfð og ekki sjálfgefið að koma á fót slíkri þjónustu í svo
fámennu landi. Vilhjálmur Vilmarsson, annar greinarhöfunda,
hafði verið í sérnámi í taugainngripum (neurointervention) í Svíþjóð
um árabil og kom til landsins árið 2016 með það fyrir augum að
koma slíkri starfsemi á laggirnar. Árið 2017 var svo fyrsti sjúk-
lingurinn með lokun í miðhjarnaslagæð (artery cerebri media) með-
höndlaður með segabrottnámi með mjög góðum árangri. Daginn
eftir inngrip var hann nær einkennalaus. Árangur þessa inngrips
er því verulegur þegar vel gengur sé litið til þeirra slæmu horfa
sem annars bíða þessara sjúklinga. Frá þessum tíma hefur verið
haldið úti því sem næst samfelldri vaktþjónustu við spítalann á
æðaþræðingadeildinni í Fossvogi og hafa fjölmargir fengið slíka
meðferð. Í dag hafa tveir inngripslæknar til viðbótar fengið þjálf-
un á Landspítala í innæðameðferð slagsjúklinga og er starfsemin
þannig í föstum sessi.
Göngudeild
Að lokum er vart hægt að ljúka yfirferð um meðferð heilaslags án
þess að minnast á þá mikilvægu starfsemi sem fer fram á göngu-
Æðaþræðingastofa Landspítalans i Fossvogi.
Vilhjálmur Vilmarsson, sérfræðingur
í æðainngripum við Landspítalann.