Fréttablaðið - 25.03.2023, Qupperneq 44

Það er allur
fjandinn
sem getur
verið í
efnum sem
fólk kaupir
á svörtum
markaði.
Andri Einarsson og Kristinn
Ingvarsson hófu nýverið sölu
á vímuefnaprófum. Um er að
ræða skaðaminnkandi úrræði
sem þeir vilja sjá á skemmti-
stöðum og í verslunum. Þeir fá
ekki að selja vöruna í gegnum
greiðslumiðlunarfyrirtæki
vegna tengsla við ólögleg
vímuefni.
Kr i st i n n Ing va r s son
og Andri Einarsson
stofnuðu á dögunum
f y r i r t æk ið Va rleg a
sem flytur inn og selur
vímuefnapróf. Þau eru þrenns konar
og með þeim er hægt að prófa styrk-
leika efnis, íhlutunarefni og svo
vímuefnið sjálft, hvort það er til
staðar.
Kristinn segir að hann hafi alltaf
verið mikill áhugamaður um vímu-
efni og jaðarmál og að eftir að hann
byrjaði að vinna í gistiskýlinu á
Granda hafi sú sannfæring eflst.
„Maður fór að sjá þetta í stærra
samhengi af því að við höfum séð
slæm áhrif löggjafar og fordóma í
samfélaginu og slæm áhrif þess að
efnin eru bara á svörtum markaði.
Við viljum með þessu bjóða almenn-
ingi að taka gæðaeftirlitið í eigin
hendur.“
Vantaði í menninguna
Spurður um hvatann að því að
stofna til fyrirtækis og byrja þennan
innflutning segir Kristinn að þeir
hafi einfaldlega séð að þetta vantaði
á markaðinn og í menningu okkar.
„Þetta vantaði algerlega í þau
skaðaminnkandi úrræði sem eru í
boði en einnig bara í menninguna
á Íslandi, og þá sérstaklega hjá þeim
sem nota ólögleg vímuefni sér til
dægradvalar,“ segir Kristinn en hann
og Andri kynntust í gistiskýlinu á
Granda þar sem þeir báðir starfa.
„Við erum vaktfélagar og vinnum
saman í þessu skaðaminnkandi
úrræði,“ segir hann og hugmyndin
að innflutningnum hafi komið upp
þegar annar þeirra rakst á prófin ein-
hvers staðar.
„Það bara kveikti á perunni að
þetta vantaði algerlega á Íslandi.
Þetta hefur verið til um árabil en
þekkist ekki hér í skaðaminnkandi
úrræðum eða meðal almennings.
Maður fær á tilfinninguna að fólki
finnist þetta framandi,“ segir Krist-
inn og bendir á að eins sé fólk oft inni
í skápnum með vímuefnanotkun
sína.
„Nema kannski jaðarsettir ein-
staklingar í samfélaginu, en það eru
ekki þau sem halda uppi þessum
stóra vímuefnamarkaði.“
Höfnun frá greiðslumiðlunum
Eins og stendur er aðeins hægt að
kaupa prófin á síðunni þeirra og
í einni verslun í miðborginni en
Kristinn segir að markmið þeirra sé
að koma prófunum til f leiri endur-
söluaðila auk þess sem þeir ætli sér
að koma þeim til skaðaminnkandi
úrræða sem geti dreift þeim án
endurgjalds.
„Þannig væri hægt að koma þessu
til jaðarsettra einstaklinga sem eiga
ekki þessa auka þúsundkalla í þessi
próf. Þannig er hægt að koma þessu
öryggi til þeirra líka,“ segir Kristinn
en einnota prófin kosta frá 1.390 til
2.390 krónur en þau margnota eru
dýrari.
Hann segir að efst í þeirra huga
hafi verið að koma prófunum á
skemmtistaði og að þeir vonist til
þess að rekstraraðilar taki vel í að
hafa prófin aðgengileg.
„En við óttumst að rekstraraðilar
skemmtistaða vilji ekki hafa þau til
sölu því þá sé verið að viðurkenna
að eitthvað ólöglegt sé í gangi á
staðnum.“
Eins og fyrr segir hófu þeir sölu
á prófunum í síðustu viku en hún
hefur farið hægt af stað enda lentu
Ekkert gæðaeftirlit á svörtum markaði
Kristinn Ingvarsson og Andri Einarsson eru vinnufélagar og nú fyrirtækjaeigendur. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Hægt er að
skima fyrir
ákveðnum
efnum eða
einu efni.
ert til um styrk eða önnur efni. Þetta
er prófið í sinni einföldustu mynd en
svo fyrir viss efni eigum við ákveðin
styrkleikapróf sem segja til um hvort
það sé sterkt eða ekki og svo flóknari
próf sem segja til um styrkleika í pró-
sentum,“ segir Kristinn en auk þess
eru íblöndunarprófin og sem dæmi
eru öll þessi próf til fyrir kókaín sem
Kristinn segir eitt blandaðasta efnið
á markaðnum.
„Þetta eru lítil kitt, ýmist einnota
próf sem eru mjög einföld eða marg-
nota próf sem eru aðeins flóknari í
notkun. Allt eru þetta vörur sem eru
hugsaðar til einkanota og eru fyrir
notandann. Til að ganga úr skugga
um að efnið sem hann var að kaupa
sé raunverulega það sem hann ætlaði
að kaupa. Við erum líka með próf
sem skima og geta útilokað önnur
efni,“ segir hann.
„Það er allur fjandinn sem getur
verið í efnum sem fólk kaupir á svört-
um markaði. Það er ekkert gæða-
eftirlit og engar innihaldslýsingar.
Þú veist ekkert hvað annað er í pok-
anum. Þessi íblöndunarefni eru til að
ýkja áhrifin eða til að drýgja efnið og
er það þá aðeins í hagnaðarskyni. En
þessi íblöndunarefni geta mögulega
verið skaðleg fyrir neytendur eða
skaðleg með einhverju öðru og þess
vegna er mikilvægt að vita hvað þú
ert að taka inn.“
Einnig eru þeir með í boði fent-
anyl-strimla.
„Það er mjög sterkt efni, tilbúinn
ópíóíði, og hann er svo sterkur að
það má litlu muna hvað er hættu-
legur skammtur. Þá erum við bara
að tala um míkrógrömm til eða frá
og við erum með strimla sem geta
greint á tveimur mínútum hvort það
er fentanyl í efninu, sem hjálpar, því
margir óttast að taka það óvart inn.“
Vonandi fyrsta af mörgum
Kristinn segir að þeir líti á sig sem
vonandi bara fyrsta skrefið af mörg-
um í vímuefnaprófunum á Íslandi.
„Við myndum vilja sjá þetta þró-
ast með árunum á þann veg að hér
verði settar upp fastar stöðvar sem
eru mannaðar fagfólki og besta
mögulega búnaði. Þar væri hægt að
prófa efni nafnlaust og frítt. Annað-
hvort föst starfsstöð eða færanlegar
sem hægt er að fara með á viðburði
og tónlistarhátíðir,“ segir Kristinn
og bætir við að það væri gott ef slík
starfsstöð væri opin fyrir fólk sem er
á skemmtanalífinu um helgar. n
Lovísa
Arnardóttir
lovisa
@frettabladid.is
þeir strax á vegg með sölu á netinu
þegar þeir fengu höfnun frá tveimur
stærstu greiðslumiðlunum á Íslandi,
SaltPay og Rapyd, um að fá að selja
vörurnar í gegnum þær.
Í svari Saltpay til þeirra segir að
félagið haldi úti lista yfir starfsemi
sem félagið er ekki tilbúið að taka
áhættu með.
„SaltPay starfar víðs vegar um
Evrópu og þrátt fyrir að starfsemi
ykkar gæti almennt ekki talist fela í
sér aukna áhættu hefur sú ákvörðun
verið tekin að láta sömu stefnu ganga
yfir öll lönd,“ segir í svarinu.
Í svari Rapyd segir að viðskipta-
módel þeirra falli undir lista þeirra
af bönnuðum atvinnugreinum og að
því sögðu geti fyrirtækið ekki veitt
þeim greiðsluþjónustu.
„Við teljum þessar vörur tengjast
notkun ólöglegra fíkniefna, burt séð
frá því hvort þær séu ætlaðar til þess
að auka öryggi fólks,“ segir í svarinu
og er vísað í lista sem fyrirtækið
vinnur eftir yfir starfsemi sem það
vill ekki styðja við.
Kristinn segir að sér þyki þessi
höfnun óréttlát.
„Sérstaklega í ljósi þess að varan er
lögleg og að henni er ætlað að auka
öryggi.“
Einnota og margnota
Prófin eru bæði einnota og margnota
og ættu flestir að geta notað þau.
„Flest prófanna sem við erum með
til sölu skima fyrir einu virku efni og
segja bara hvort það sé til staðar í
efninu sem er prófað. Þau segja ekk-
30
20
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
40
Lyfjatengd andlát
2021 voru lyfjatengd andlát 46. Af þeim sem létust voru níu undir þrítugu. Ekki hafa verið
birtar tölur fyrir allt árið 2022 en fyrstu sex mánuðina létust 20 einstaklingar. Algengustu lyfin
sem fundust í þeim sem létust 2021 voru ópíóíðinn Oxycontin og flogaveikilyfið Pregabalin.
28 helgin FRÉTTABLAÐIÐ 25. mARs 2023
lAUgARDAgUR