Jökull - 01.01.2020, Qupperneq 114

Society report
Jöklabreytingar 1930–1970, 1970–1995,
1995–2018 og 2018–2019
Hrafnhildur Hannesdóttir
Veðurstofu Íslands, Bústaðavegi 9, 108 Reykjavík; hh@vedur.is
https://doi.org/10.33799/jokull2020.70.111o
YFIRLIT — Alls hafa borist upplýsingar frá tæplega 50 sporðamælingastöðum sem vitjað var um á haust-
mánuðum 2019. Flestir jökulsporðar hopa, en í nokkrum tilvikum gefa mælingar með fjarlægðarkíki og sam-
anburður á gervitunglamyndum vísbendingar um að jöklar séu að ganga lítillega fram. Margir mælingamenn
taka eftir því að sporðarnir eru að þynnast. Haustið 2019 var mjög hentugt til sporðamælinga eftir hlýtt sumar,
þar sem snjó hafði víða tekið upp og jökuljaðrar greinilegir.
ATHUGASEMDIR OG VIÐAUKAR
Á um 80% sporðamælistaða mælist hörfun, nokkrir
sporðar standa í stað, en aðrir ganga lítillega fram, þeir
eru hluti Kvíárjökuls, Skeiðarárjökuls, Heinabergs-
jökuls og Morsárjökuls. Þessir jöklar ganga allir út
í lón. Mæling þeirra er þeim vandkvæðum bundin að
erfitt getur verið að nota fjarlægðarkíkinn til þess að
mæla stöðu sporðsins, vegna vegalengdar yfir lónin.
Mesta hop mældist við Eystri-Hagafellsjökul og Síðu-
jökul eða um 150 m á hvorum stað.
Haustið 2019 var hentugt til jökulsporðamælinga
sem og til þess að rekja útlínur jöklanna með fjarkönn-
unargögnum, eftir snjóléttan vetur og talsverðar sum-
arleysingar. Jökuljaðrar voru víða mjög greinilegir,
til dæmis við sporð Deildardalsjökuls á Tröllaskaga,
en þar er sporðurinn meira að segja orðinn urðarlaus
samkvæmt athugunum Skafta Brynjólfssonar. Mæl-
ing náðist á nokkrum stöðum þar sem ekki hefur verið
hægt að fara á hverju ári, til að mynda við Jökulkrók
og Rjúpnabrekkujökul sem stundum hefur reynst erfitt
að mæla vegna þess hversu snemma snjóað hefur að
hausti.
Sporður Skeiðarárjökuls er mældur á nokkrum
stöðum og er mælt með fjarlægðarkíki yfir stór sporð-
lónin. Jökulsporðurinn er svartur, jakar fljótandi ná-
lægt brún jökulsins, auk þess sem dauðís losnar frá
jöklinum á mörgum stöðum við jaðarinn. Því er ekki
alltaf augljóst hvert skal miða til að ná mælingu. Ljóst
er samkvæmt athugunum Ragnars Franks Kristjáns-
sonar að Skeiðarárjökull hefur lækkað töluvert frá síð-
ustu mælingu. Í skýrslunni segir að þegar horft er
frá þjóðvegi á Skeiðarársandi til norðurs sést meira af
Háubungu, Þórðarhyrnu og Geirvörtum en áður sök-
um þess að jökullinn er að þynnast.
Sem fyrr reynist erfitt að mæla jaðar Heinabergs-
jökuls þar sem hann gengur út í lónið. Nemendur og
kennarar við Framhaldsskóla Austur-Skaftafellssýslu
nutu að þessu sinni aðstoðar Snævarrs Guðmundsson-
ar á Náttúrustofu Suðausturlands. Horfið var frá hefð-
bundnum þríhyrningamælingum og notuðu þau gervi-
tunglamyndir til þess að meta breytingu á stöðu jök-
ulsins. Þeirri aðferð er nú beitt til þess að skoða breyt-
ingar á Kvíárjökli, Hrútárjökli, Fjallsjökli og Breiða-
merkurjökli og gefur góða raun. Næstu skref fela í
sér að skoða kerfisbundið fjarkönnunargögn fyrir þá
sporða sem ganga út í lón og hnita útlínur jökuljaðars-
ins til þess að meta með meiri nákvæmni hver breyt-
ingin er. Hins vegar er vert að taka fram að jökul-
sporður sem kelfir í lón er óstöðugur í eðli sínu.
Mælilína þeirra Ingu Kaldal og Skúla Víkingsson-
ar við Sléttjökul var í haust innikróuð af Innri-Emstruá
og svokallaðri „Smáfjallakvísl“.
JÖKULL No. 70, 2020 111