Heima er bezt - 01.12.2004, Blaðsíða 19

GRUNAÐUR
sajkamaour
ar sem ég er nú kominn á
raupsaldur, ætla ég hér að
greina frá atviki úr æsku
minni, sem ég hef ekki haft í há-
mælum. Eg hóf nám í náttúrufræðum
við Háskólann í Lundi í Svíþjóð á
vormissiri 1952. Snemma í janúar tók
ég mér far með gufubáti frá Kaup-
mannahöfn til Málmeyjar, og með
mér voru, mér ungum og óreyndum
til halds og trausts (og kannski til að
neyta tollfijálsra veiga á leiðinni),
móðurbróðir minn Jónas Kristjáns-
son, síðar forstöðumaður Stofnunar
Árna Magnússonar, og annar Hafnar-
íslendingur.
Segir nú ekki af forum mínum
næstu dagana utan það að ég kom
mér fyrir í leiguherbergi hjá ágætum
hjónum og tilkynnti verustað minn
sendiráði íslands í Stokkhólmi, en
þaðan átti ég von á námsstyrk frá
Menntamálaráði. Styrkurinn barst svo
í tékka með góðum skilum, og ég
lagði megnið af honum inn í banka en
hélt þó eftir nægu skotsilfri til að fata
mig yst sern innst; gekk svo út úr
fatabúðinni íklæddur sænskum herm-
annafrakka gráum og með alpahúfu.
Leiðin heim lá yfir óbyggt svæði
kringum járnbrautarteina, þar sem
land var í órækt, sums staðar allhátt
kjarr og nokkur kofaskrifli. Á þessu
svæði gengur fyrir mig hávaxinn
maður, borgaralega klæddur, en ég sá
hann oft síðar í borðalögðu júnífonni
lögregluforingja. Hann spyr mig
heitis, og ég greini rétt ffá því. Spyr
hann mig þá hvort ég geti sannað rétt
minn til nafnsins.
Svo vel vildi til að ég var með
vegabréf mitt á mér, sem ég hafði
notað við að leysa út tékkann frá
sendiráðinu og hefja viðskipti við
Skandínavíska bankann. Sem foring-
inn hafði sannfærst um réttmæti skil-
ríkjanna, spurði hann mig hvort ég
hefði komið inn í landið ffá
Kaupmannahöfn með tilteknu damp-
skipi og rakti síðan ferðir mínar,
réttilega, frá þeim tíma. Ég gekkst við
þessu. Næst hófst ræða, sem ég nam
ekki fyllilega, enda enn óvanur
sænskunni, en svo mikið skildi ég að
ég hafði verið undir eftirliti rétt-
vísinnar frá því ég sté fæti á sænska
Örnólfur
Thorlacius
grund, grunaður um eitthvert meiri-
háttar hliðarspor út af dyggðanna
þröngu slóð. Helst trúi ég að ég hafi
verið talinn flóttamaður, kannski
strokumaður úr tukthúsi eða frá her-
þjónustu. Þegar eftirlitsmenn mínir
sáu mig uppábúinn leist þeim vissara
að láta til skarar skríða áður en ég
gengi þeim úr greipum í nýju gervi.
Kannski hefur handtökusveit leynst
bak við skúr eða inni i kjarri, með
handjám og kylfur. En við foringinn
skildum sáttir eftir að greitt hafði
verið úr misskilningnum. Hann
kvaddi kurteislega og baðst forláts á
átroðningnum.
Ég hef stundum leitt hugann að því,
hvort skúrkurinn, tvífari minn, hafi
komist undan maklegri meðferð
laganna meðan gæslumenn þeirra
fylgdust með ferðum mínum.
Á þessum tíma var heimsstyrjöld
tiltölulega nýlega afstaðin, og eftirlit
með ferðum milli landa - og innan
þeirra - var til muna nákvæmara en
siðar varð. Við íslendingar þurftum,
eins og aðrir útlendingar, að skrá
okkur hjá útlendingaeftirliti lögregl-
unnar og urðum að tilkynna allar ferð-
ir okkar, innan lands eða út úr því, til
skrifstofii eftirlitsins.
Skrifstofan var, að mig minnir, í
kjallara lögreglustöðvarinnar í Lundi.
Eftirlit með útlendingum heyrði undir
umsjón með sakamönnum - Krim-
inalpolisen i Lund - og í kjallaranum
voru deildir merktar þjófum, ofbeldis-
mönnum og öðrum vandræðamönn-
um á borð við útlendinga.
Bak við dyr útlendingaeftirlits hitti
ég löngum unga konu og þriflega, ég
man að hún var sokkalaus og i tré-
skóm. Satt að segja leist mér nokkuð
vel á konuna, svo ég sætti mig hennar
vegna við sakamannastimpilinn. Ég
kvaddi þessa vinkonu mína ævinlega
þegar ég hélt til íslands í jóla- eða
sumarleyfi, og lét verða eitt mitt
fyrsta verk að gefa mig fram við hana
þegar ég sneri aftur til náms.
Ekki trúi ég að hrifningin hafi verið
gagnkvæm, en samt varð ég eins konar
frúnaðarvinur - eða kannski uppljóst-
rari - sakamannaeftirlits sænsku lög-
reglunnar. Einhverju sinni hvarf ís-
lensk námskona úr borginni án þess
að láta yfirvöld vita um ferðir sínar.
Þá barst mér bréf frá útlendinga-
eftirlitinu með fyrirspum um hvort
mér væri kunnugt um dvalarstað
hennaf. Ég gerði mér þegar í stað ferð
til þeirrar berfættu í tréskónum og bar
af mér alla vitneskju um þessa löndu
mína. (Hún var um þessar mundir gift
sænskum manni, og hefiir kannski
einfaldlega verið í heimsókn hjá
tengdafólkinu.)
Raunar hafði ég nokkrar áhyggjur
af því hvernig mínir frómu leigusalar,
herra og frú Nilsson, nryndu líta á það
ef að staðaldri færa að berast inn á
heimili þeirra bréf til mín í brúnum
þjónustuumslögum, merktum Krim-
inalpolisen i Lund. En til þess kom
ekki. Námskonan kom fram og frek-
ari skrif bárust mér ekki frá þeirri
tréskóuðu.
Heima er bezt 547