Læknaneminn - 01.10.1971, Blaðsíða 41

LÆKNANEMINN
35
Páll Ásmundsson, læknir:
Sjúkratilfelli
úr síðasta blaði
Pæstar orsakir þvagfærasteina eru
þekktar. Þannig er af sumum talið, að
primer orsök steina í fullorðnum finn-
ist aðeins í 4% sjúklinga. Aðrir eru að
visu bjartsýnni og fara niðurstöður
manna mjög eftir þeim sjúklingahóp-
um, sem unnið er úr. Þannig er talið
að staðfesta megi frumorsök hjá allt
að 20% þeirra, er sögu hafa um fleiri
en eitt „kast“, og hjá börnum þykjast
menn geta greint orsökina I allt að 50%.
Eigi að síður fellur mikill meirihluti
þvagfærasteina í þá ruslakistu, er
nefnist „idiopathiskir steinar". Mikið
verkefni er framundan við að finna botn
í þeirri kistu og tekst sjálfsagt ekki fyrr
en fullur skilningur fæst á samspili
fjölmargra þátta, er stuðla að stein-
myndun.
Enda þótt frumorsökin sé þannig
greinanleg í tiltölulega fáurn tilfellum,
vill svo vel til, að margar þeirra orsaka
má ýmist uppræta eða draga að mun
úr afleiðingum þeirra. Meðal slíkra or-
saka má helztar nefna primeran hyper-
parathyreoidisma, þvagsýrugigt og
renal tubular acidosis. Þessi fáu þakk-
látu tilfelli réttlæta fyllilega nákvæma
etiologiska rannsókn sérhvers sjúklings
með þvagfærasteina. Þótt líkleg orsök
steinmyndunar sjúklings þess, er hér
um ræðir, fyndist of seint til að kom-
ið yrði í veg fyrir hörmulegar afleiðing-
ar hennar, undirstrikar slíkt aðeins
mikilvægi skjótrar greiningar.
Þau atriði, er til greina koma við
slíka etiologiska rannsókn, eru fjöl-
mörg, og skal nú drepið á hin helztu:
1. Sjúkrasaga: Myndun steina þegar
í barnæsku leiðir hugann að metabol-
iskum sjúkdómum svo sem cystinuriu,
renal tubular’ acidosis, primeri hyper-
oxaluriu eða þvagsýrugikt. Einnig
koma þá þvagfæraanomaliur til greina.
Sumar slíkar truflanir eru ættgengar,
og er fjölskyldusaga þá mikilvæg.
Saga um magasár gæti bent til hins
frekar sjaldgæfa „milk alkali syndrome"
eða ofnotkunar magnesium trisilikats,
sem orsök steinmyndunar.
Hafi sjúklingur oft „passerað" smá-
steinum eða „sandi", bendir slíkt til
þvagsýrusteina eða renal tubular aci-
dosis.
2. Efnagreining steina: Oft reynast
steinar blandaðir að samsetningu. Sá
steinn, er upprunalega var þvagsýru-
steinn, á það t.d. til að hlaða utan á
sig kalki.
3. Röntgenrannsóknir: Helztar eru
yfirlitsmyndir af þvagfærum, IV.-pyelo-
gram og stundum retrograd urografi.
Slíkar rannsóknir greina ekki aðeins
milli radioopaque og radiolucent (geisla-
gleypinna og geislahleypinna 11) steina,
heldur greina þær einnig urologiskar or-
sakir og afleiðingar steinmyndunar. Þá
sést og nephrocalcinosis.
4. Kemiskar rannsóknir: Plasma: Hér
má nefna calcium- og fosfórmælingar,
mælingar á sýrustigi blóðs, þvagsýru-
mælingu. Mælingar þessar eru nauð-
synlegar til greiningar hypercalcem-
iskra og hyperuricemiskra orsaka
steina auk renal tubular acidosis.
Þvag: Mæling á sólarhrings calcium-
útskilnaði er nauðsynleg til greiningar
á idiopathiskri hypercalciuriu eða öðr-
um orsökum aukins calciumútskilnaðar.
Mæling á sýrustigi morgunþvags getur
bent til idiopathiskra þvagsýrusteina
(súrt) eða renal tubular acidosis
(basískt). Nitroprússíðpróf er notað til
að sýna fram á cystinuriu og mæling
sólarhringsútskilnaðar á oxalati getur
sýnt fram á primera hyperoxaluriu.
5. Nýrnafunktionspróf: Þeim er að
sjálfsögðu einkum beitt til að sýna
fram á skerðingu nýrnastarfsemi af
völdum steina. Einu slíku er þó bein-
línis beitt í diagnostisku augnamiði.
Er það sýringarpróf með ammonium-
klóríði, sem getur skorið úr um „ófull-
komna" renal tubular acidosis.
6. Bakteriologiskar rannsóknir: Þvag-
ræktanir hafa að sjálfsögðu mjög mikla
þýðingu, bæði til meðhöndlunar
bakteríusýkingar, en einnig sem liður
í hinum etiologisku rannsóknum. Víst er
talið, að bakteríusýking geti hraðað
steinmyndun. Allmiklar líkur eru taldar
á, að þvagefniskljúfandi bakteríur (t.d.
proteus) geti verið bein orsök myndun-
ar magnesium-ammonium-fosfatsteina.
Hér hefur verið drepið á helztu atriðin
við etiologiska rannsókn nýrnasteina.
Hér má við bæta, að ýmislegt getur
villt um fyrir mönnum. Þannig útilokar
röntgenfastur steinn ekki, að kjarni
hans sé þvagsýra, og svo virðist sem
hyperparathyroidismus og renal tubula.r
acidosis fari stundum saman.
Rannsókn á sjúklingi þeim, er hér