Læknaneminn - 01.03.1974, Blaðsíða 42

I. UNICELLULAR ANIMALS
ARE PHAGOCYTES
PROTECTIVE COMPONENTS
Phagocytic processes
Hydrolytic enzymes
II. PRIMITIVE MULTICELLULAR
+
Ext. & int. surface barriers
Secretions (digestive)
Specialized phagocytes
+
Immunocytes
(Primitive recognition and
memory cells)
PRIMITIVE PHAGOCYTOSIS AND SURFACE BARRIERS ARE STILL THE BULWARKS OF BODILY DEFENCE
INJHIS HIGHLY DEVELOPED ANIMAL
1. mynd.
Þróim ónœmiskerfisins. M: Einkjarna gleypifruma. PMN:
Kleyfkjarna gleypifruma. C: Komplíment. B: Mótefnamynd-
andi eitilfruma (B-eitilfruma). T: Tímgileitilfruma (T-eitil-
fruma v/ónœmisfræSi.
því margbrotnari sem hýsillinn er háþróaSri (1.
mynd). Þannig hafa einfrumungar efnakljúfa í
frymi sínu, sem geta brotiö framandi lífefnaeining-
ar niður í einföld efnasambönd, er einfrumungur-
inn getur notfært sér til vaxtar og viðurværis. Þess-
ir efnakljúfar hafa þannig tvíþættan tilgang. Þeir
varðveita innra jafnvægi einfrumungsins og sjá
honum jafnframt fyrir næringu. Einfaldir fjölfrum-
ungar hafa yfirborðslag og meltingarveg. Frumur
yfirborðslagsins sitja þétt saman og mynda vefja-
hjúp, en frumur meltingarvegarins gefa frá sér
vökva og efnakljúfa, sem melta fæðu fyrir dýrið
og eyða jafnframt sýklum, sem berast inn í melt-
ingarveginn. Milli yfirborðslagsins og meltingar-
frumnanna er bandvefslag. [ því eru sérstakar át-
frumur, sem eyða þeim lífefnasamböndum, er tek-
izt hefur að smjúga gegnum yfirborðslagið eða
standast efnakljúfa meltingarvegarins. Þessar frum-
ur eru þannig fyrsti vísirinn að sérhæfðu varnar-
kerfi (1. mynd). Hjá æðri dýrum hefur varnar-
kerfið þróast í margbrotið frumusamfélag, sem
myndar sérstakt líffærakerfi, er lýst verður í stór-
um dráttum í þessari grein.
Líffœri oy fruinur ónwmisherfisins
Helztu þættir ónæmiskerfisins eru mergur, tímg-
ill* (hóstarkirtill, thymus), eitlar, milta, eitilvefur
meltingarvegarins og vessaæðar. Frumurnar, sem
um varnirnar sjá, eru flestar upprunnar í merg, en a
fósturskeiði myndast þær líka í lifur og milta. Það-
aji berast Jjær víðs vegar um líkamann og sérhæfast
til þess að gegna hinum ýmsu þáttum varnanna.
Sumar þessara frumna eru mjög hreyfanlegar, og
verður ferðum Jjeirra lýst nánar síðar.
T'il hagræðis má flokka frumur ónæmiskerfisins í
tvo megin starfshópa: Eitilfrumur sem hafa grem-
ingarhæfileika og átfrumur (lympbocytar), sem
gleypa og melta lífrænar efnaeiningar.
Þessir aðalhópar greinast svo í undirflokka, sem
verða sífellt fleiri eftir Jjví sem greiningartækni o-
næmisfræðinga eykst (tafla 1). Þannig er vitað um
tvær aðaltegundir eitilfrumna: B-frumur, sem fram-
leiða mótefni og T-frumur, sem framleiða margvis-
leg efni (lymphokines), er stuðla m. a. að eyðilegg-
ingu ígræddra líffæra og hafa sennilega úrslitaáhrif
í sambandi við varnir gegn æxlum og vissum tegund-
um sýkla. Atfrumum má einnig skipta í tvo megm
undirflokka. Annars vegar eru gleyplingar (micro-
phages), sem eru kleyfkjarna (polymorphonuclear)
frumur og hafa mikilvæga samvinnu við B-eitilfrum-
ur. Hins vegar eru einkjarna frumur (gleyplar,
mononuclear phagocytes), sem eru afar fjölhæfar,
og hafa m. a. náið samstarf við T-eitilfrumur. Víxl-
verkun eitil- og átfrumna er sá burðarás, sem varn-
arkerfið hvílir á, og verður henni lýst síðar í ser-
stökum þætti.
* HeitiS hóstarkirtill hefur ekki náð fótfestu í málinu,
enda fremur langt og óþjált í samsetningum (hóstarkirtils-
vaki, hóstarkirtisæxli o. s. frv.). Tímgill er hins vegar lipurt
orð, sem hefur svipað hljóðfall og erlenda nafnið thymus.
Jafnframt gefur það vísbendingu um hlutverk kirtilsins, sem
er tímgunarstöð fyrir T-eitilfrumur. Þar er og örari frumu-
skipting en í öðrum vefjum.
30
LÆKNANEMINN