Læknaneminn - 01.10.1975, Blaðsíða 10

Bið varð á útgáfunni, bæði af því að fáir fengust
áskrifendur og svo kom „bylting í prentsmiðjustjórn-
inahér: Conferenceráð Stephensen frásagði sér hana
framvegis, uppsagði Schagfjörð þjónustu við það
verk og veik honum á hurt, en Halklór missti sjón
sína og yfirgaf Apothekið“.
Loks var bókin svo prentuð í Kaupmannahöfn
1834 á kostnað Þorsteins Jónssonar stud. theol.
Margt gekk hægar fram á þeirri tíð en nú og
hræddur er ég um, að nútímamönnum þætti vera
farið að slá í lækningabók, sem kæmi út nærri sex
áratugum eftir að hún var samin og aldarþriðjungi
eftir að höfundur gat um hana fjallað.
Jón Pétursson dregur að sjálfsögðu dám af
læknisfræði síns tíma, en margt er þar, sem ber vott
skýrri hugsun og næmri athygli, sem meira er í
ætt við raunvísindi vorra tíma, en hindurvitni þau
sem þá tíðkuðust. Hér skal þó ekki annað tilfært en
lítið eitt af því sem kann að lúta að sullaveiki.
Á bls. 89-90 segir: „Um graftarsulli í lungum
(vomica pulmonis). Þegar framanskrifaður sjúk-
dómur (þ. e. lungnabólga) er illa meðhöndlaður,
hinum sjúka tekið of mikið, of lítið eður of síðla
blóð, gefin allt of hitandi meðöl, kaldur drykkur,
of sterk búkhreinsandi eða líkamann samansnerp-
andi meðöl eður nokkuð það sem veldur því, að
þær bólgnuðu smápípur í lungunum geta ekki við-
skila orðið slímið og annað, er þær hefur stíflað,
þá safnast þessi óklárindi saman einhvers staðar í
lungunum, rétt á sama hátt sem þá kýli eða mein
dregur sig saman utan á líkamanum. Utan um því-
líkt lungnamein eru margoft seigar himnur eður
sullahús, sem naumast láta undan meðölum fyrr en
máske of seint. Séu sullarnir utarlega í lungunum,
geta þeir allt eins sprungið og þó innar væru, en
gröfturinn lendir þá, þegar þeir eru utarlega í
hrjóstholinu, í hylki því, sem er á milli lungnanna
og rifjanna, eður himnu þeirri sem umklæðir lung-
un, en þindin stendur fyrir að neðanverðu svo ekkert
getur sigið niður fyrir hana og dregur það oft dauð-
ann eftir sér; en springi í andpípurnar og hinn sj úki
kafni ekki snögglega, gengur gröfturinn upp og
þessum batnar oftlega“.
Sveini Pálssyni, þeim glögga náttúrufræðingi, var
Ijóst að mikið af lungnasullum væru komnir úr
lifrinni. Hann segir svo í neðanmálsgrein á bls. 91 í
bók Jóns Péturssonar:5 „Fullyrða má það: að á öll-
um helfingi þeirra hér á landi, sem hafa graftar-
uppgang og kallast brj óstveikir, eru lungun ósjúk,
en upptökin fyrir neðan þind, oftast fyrir bring-
smölunum í lifrinni; hún grær við þindina, þindin
við lungnasekkinn og lungað og meinlætið grefur
þar í gegnum upp í lungnapípurnar og gengur svo
upp“.
Hér er greinilega verið að lýsa lungnasullum og
þá einkum þeim, sem hefur grafið í og gæti raunar
átt við abscessus í lungum ef ekki væri minnst á
himnurnar, sullahúsið.
P. A. Schleisner, danskur læknir var sendur hing-
að til þess að athuga ginklofann í Vestmannaeyjum,
sem þá varð mörgum nýfæddum börnum að fjör-
tjóni, en hann skoðaði fleira og skrifaði bók° um
athuganir sínar á sjúkdómum á Islandi og var hún
gefin út í Kaupmannahöfn 1849. Hann kveður upp
úr með það, að lifrarsjúkdómur sá, sem algengur
var á Islandi sé ekki bundinn við lifrina. Hann segir:
„Den saakalte leversygdom der paa Island benævnes
meinlæti, lifrarveiki eller lifrarbólga er egentlig ing-
en leversygdom men en universel hydatide sygdom.
Det er ikke alle lægerne paa Island som have den
rigtige anskuelse om denne sygdom. Jeg skylder
landsphysicus Thorsteinsson og navnlig districtslæge
Thorarensen den rette oplysning herom“.
Jón Finsen var læknir í Austurhéraði Norður-
amtsins 1856-1867. Hann hafði réttan skilning á
sullaveikinni, enda höfðu menn þá gert sér grein
fyrir lífshlaupi sullsins. Það var þýskur maður,
Siebold, sem gerði það. Hann fóðraði hunda með
sullum úr kindum og sá hausana verða að band-
ormum í görnum hundannaA Þar með var ekki
sannað, að mannasullur væri blöðrustig af taenia
echinococcus. Finsen vildi reyna að sanna það.
Hann fóðraði hvolp með sullum úr manni, en fann
ekki bandorminn í hundinum þegar hann slátraði
honum, en þó var hann þar.
Harald Krabbe kom til íslands 1863 til þess að
* Siebold erzog . . . aus Echinococcus veterinorum (Ru-
dolphi) eine kleine dreigliedrige Taenia echinococcus des
Hunder (7. Juli 1852). Neuburger und Pagel7.
8
LÆKNANEMINN