Læknaneminn - 01.10.1975, Blaðsíða 54

Mest er af SF í blöðruhálskirtli í körlum. Nokk-
uð magn er einnig i rauðum blóðkornum og blóð-
flögum (thrombocytum). Orlítið myndast einnig í
lifur, beinum og nýrum en hækkun á SF verður
sjaldan frá þeim stöðum. Hlutverk SF á þessum
stöðum er að líkindum svipað því sem er um AF,
þ. e. að ensímið taki á einhvern hátt þátt í flutningi
efna og efnasambanda.
Notagildi súrra fosfatasa liggur einkum í því að
þeir hækka mikið þegar um er að ræða cancer
prostatae með meinvörpum. Mælist þá allt að 60-70
Bodansky ein. (NgO-1.1 Bodansky ein.). Ca. pro-
statae sem er innan capsulu kirtilins gefur oft alls
enga hækkun og ef æxlisvöxturinn er kominn út
fyrir capsulu án meinvarpa er hækkunin liltölulega
lítil eða 1,5-3,0 Bodansky ein. Góðkynja stækkun á
blöðruhálskirtli (benign prostatic hypertrophy) gef-
ur einnig lítilsháttar hækkun á SF eða allt að 2,0
Bodansky ein. Getur stundum verið erfilt að greina
þar á milli. Eftir skurðaðgerð eða hormónameð-
ferð lækkar SF smám saman, en hækkar aftur ef
meðferðin er ófullnægjandi.
Allmikil hækkun verður á SF hjá konum sem
hafa ca. mammae með meinvörpum. Kemur ensímið
í því tilviki frá meinvörpunum.
Aðrir sjúkdómar sem valda hækkun á SF eru
t.d. hemolysa, sjaldgæfir meðfæddir efnaskiptagallar
t.d. Niemann-Pick sjúkdómur og Gaucher’s sjúkd. og
einnig myelogen leukemi. Einnig getur Paget’s sjúkd.
í beini valdið hækkun.
Nokkrir eru þeir þættir sem valdið geta fölskum
niðurstöðum. Ber þar fyrst að nefna að nokkur
hækkun verður eftir prostatanudd t.d. eftir enda-
þarmsskoðun. Ef um er að ræða einhverja truflun
á blóðstorknun getur SF hækkað enda er nokkurt
magn af SF í blóðflögum. Þá ber að gæta þess vel
að ekki sé hemolyserað það blóð sem athuga á.
Amylttsi
Amylasi er 1—4.glucan, 4-glucanohydrolasi og
brýtur niður 1-4 tengið í kolvetnum, en getur ekki
sundrað 1-6-tengjunum. Getur Amylasi því brotið
niður efni eins og sterkju og glycogen en ekki
cellulosa. Niðurbrotsefnin eru svo miltósi og glúk-
ósi. Amylasi er einnig kallaður endoamylasi, þar
sem hann brýtur niður 1—4 tengið í kolvetnunum
af handahófi hvort sem það er á enda kolvetniskeðju
eða inni í miðju mólikúli.
Amylasi er lil staðar í mörgum líffærum. Mest
er í brisi, þar sem ensímið myndast í kirtilfrumunr
og er síðan skilað út með brissafanum út í meltingar-
veg, þar sem það brýtur niður kolvetni í fæðunni.
Munnvatnskirtlar rnynda einnig umtalsvert rnagn
af amylasa og reyndar hefst niðurbrot kolvetna í
munninum. Lítið magn er einnig í nýrum, vöðvum,
mænuvökva, mjólk og lifur. Þótt lítið sé um amylasa
í lifur, þá virðist lifrin gegna einhverju hlutverki
við stjórnun á serummagni amylasans. Það sem
bendir til þess er það að brottnám briskirtilsins hef-
ur engin áhrif á serummagn amylasa, en ef lifrin er
numin brott þá fellur magn amylasa í serum.
Amylasi í serum er mældur með því að mæla hve
mikið af reducerandi sykrungum (maltósa og glúk-
ósa) myndast eftir að serum hefur verið blandað
saman við kolvetnisupplausn. Niðurstöður eru gefnar
í einingum per 100 ml. Normalgildi er 50-150
Somogyi ein/100 ml.
Klínískt notagildi er mest við greiningu á sjúk-
dómum i brisi. 1 sjúklingum með bráða brisbólgu
(pancreatitis acuta) hækkar amylasi mjög og fer yf-
ir 550 Somogyi ein. og getur farið allt upp í 2000-
4000 ein. Er mikil og stöðug hækkun fyrstu 24r-30
tímana en fellur síðan niður í eðlileg gildi á næstu
24-48 tímunum. Eðlilegur þvagútskihiaður á amy-
lasa er 50-300 Somogyi ein./klst., en við bráða
brisbólgu eykst þessi útskilnaður tvöfalt eða þrefalt,
Þessi aukning á útskilnaði heldur áfram í nokkra
daga eftir að serum amylasi er komin í eðlilegt
horf. Haldi amylasi áfram að vera hækkaður í
nokkurn tíma eftir að bráð brisbólga hefur gengið
yfir skal leiða hugann að því hvort þá sé til komin
pseudocysta eða að brisbólgan sé orðin krónísk.
Hækkaður amylasi eru við króníska brisbólgu, en
hækkunin er minni en við bráða bólgu, 250M.00
Somogyi ein. Við cancer pancreatis er oft alls engin
hækkun amylasa, stundum einhver hækkun og er
ekki hægt að reiða sig á það.
Ymsir bráðir sjúkdómar í meltingarvegi svo
sem perforerað maga- eða skeifugarnarsár, obstruc-
tio intestini, cholecystitis, thrombosis a. mesenteri-
ca eða stífla á ductus pancreatis valda hækkun á
44
LÆICNANEMINN