Læknaneminn - 01.04.1979, Qupperneq 30

orÖið viðvarandi og óafturkræf þótt exponering
hætti.1 5
I Danmörku liggur fyrir ákvörðun í a.m.k. einu
.máli þar sem sjúklingur fékk eftir slysatrygginga-
löggjöfinni bætur auk örorkustyrks vegna heilarýrn-
unar og demens, sem rakið var til langvarandi
innöndunar terpentínu við vinnu.18
b) Blóðsjákdómar.
i nær hundrað ár hafa menn vitað að benzen
getur valdið aplatískri anemíu.19 Menn hafa
deilt um hvort önnur leysiefni valdi blóðsjúkdóm-
um, en mergurinn málsins er, að hvort sem svo er
eða ekki, eru þessi efni oft menguð benzeni og valda
þau blóðbreytingum, hvort sem það er af því eða
þeim sjálfum. Þannig er t.d. benzen í bensíni og
horfur á að það aukist með auknum kröfum um
lækkun blýs í bensíni.20 Flestir álíta að náskyld
sambönd benzens, toluen og xylen, geti valdið blóð-
breytingum, en þau eru notuð í mun stærra mæli
og eru auk þess menguð af því. Um 160 tonn eru
notuð hér árlega af þessum eínum:! auk þess sem þau
eru í innfluttum límum o. fl. tilbúnum samböndum.
Læknar ættu að leiða hugann að þessu er þeir fjalla
um sjúklinga með blóðsjúkdóma, svo sem hvítblæði
og agranulocytosu. Og beita áhrifum sínum þannig,
að þar sem unnið er með þessi efni, séu starfsmenn
sem allra minnst útsettir fyrir þau.
Ein stór bandarísk rannsókn sýndi tvö- eða þre-
falt aukna áhættu á hvítblæði hjá málurum en öðr-
um.21 Málarar, einkum þeir er vinna með lökk
svo sem bifreiðamálarar, eru sérlega útsettir fyrir
ýmis lífræn leysiefni.22 I nágrannalöndunum er
jafnvel talað um málarasyndrómið, þegar átt er við
króníska taugakerfissyndrómið, sem lífrænu leysi-
efnin valda. Rétt er að vekja athygli á því, að hér
á landi er mest notuð vatnsmálning við húsamálun
og ástandið hjá mörgum íslenskum málurum þvi
líklega betra að þessu leyti.23
c) Litningabreytingar.
Þær sjást eftir benzen24 og grunur leikur á að
fleiri efni geti valdið þeim og því óæskilegt t.d. að
ófrískar konur vinni með 11. ekki síður en að þær
neyti lyfja. Mörg þessara efna liggja undir grun um
að vera krabbameinsvaldandi.
d) Lungnaeinkenni.
Þau virðast algengari hjá mönnum, sem unnu
meða eða höfðu unnið með lakk,25 o ggæti stafað
af fleiri efnum en 11. eða sambalandi áhrifa þeirra
og annarra efna.
e) Húðsjúkdómar.
Þeir eru hvað algengustu atvinnusjúkdómarnir.
Allt að fimmtungur atvinnuexems stafar af 11. Líf-
ræn upplausnarefni leysa upp verndandi fitu húð-
arinnar og hleypa öðrum skaðvöldum að og geta
valdið exemi: Allergísku kontaktexemi, toksísku
kontaktexemi, klóracne, folliculítis, porfyria cuta-
nea tarda (með ljósnæmi) og lymphangitis. Því
ætti ekki að nota 11. til húðhreinsunar, m.a. vegna
þess, að þau geta frásogast og valdið útbreiddum
áhrifum. Alltaf ættu menn að nota hanska og
annan hlífðarfatnað til að vernda húðina gegn 11.
Alifatísk og arómatísk sambönd, terpentina, klór-
kolvatnsefni, alkóhól, glycól, estrar og ketónar eru
öll ertandi fyrir húðina, og sum þeirra, svo sem
terpentína og lakkbensín valda bæði allergísku og
toksísku exemi.26’27’28
f) Lifra- og nýrnasjúkdómar.
Auk þess geta lífræn leysiefni verið lifrar- og
nýrnatoxísk við innöndun og inntöku og margt
fleira mætti telja.24
(i. Hvaða þýðingu hafa lífrœn lcysi-
efni fyrir lœkna?
Mikilvægi lífrænna leysiefna í læknisfræði er
ekki síst fólgið í því, að hér erum við með þekkt-
an orsakavald að ýmsum sjúkdómum. Hversu oft
neyðast menn ekki til að segja að því miður séu nú
orsakirnar ekki þekktar. Hér er þvi með vakandi
auga hœgt, að a) koma í veg fyrir sjúkdóma, b)
lœkna þá með því að fjarlœgja áhrifavaldinn, hvort
sem hann er í vinnu eða annars staðar. Því miður
geta rekist á heilsufarslegir og peninga hagsmunir,
en oft má með því að beita þekkingu (og festu)
innleiða hættuminni efni án þess að kostnaður auk-
ist verulega, enda geta afköst aukist til muna, þegar
menn losna undan eituráhrifunum. Þetta ættu flest-
22
LÆKNANEMINN