Læknaneminn - 01.07.1979, Qupperneq 22

denalis og pancreatica. Stundum mistekst að stað-
setja æxlið með fyrrnefndum æðamyndatökum. Þá
er hægt að ganga enn lengra og taka sérstaklega
(selektívt) æðamyndir af minnstu slagæðagreinum
brissins (aa. intrapancreaticae) með dælingu
skuggaefnis í art. pancreaticoduodenalis superior og
inferior og art. pancreatica dorsalis. Þetta hefur enn
frekar bætt þann árangur, sem náðst hefur með
hjálp æðamyndatöku við staðsetningu æxlisins.1
Einnig hefur æðarannsókn með innspýtingu lyfja
(pharmacoangiografi), sem ýmist valda samdrætti
eða víkkun æða, reynst gagnleg í sumum tilvikum.
Með aukinni tækni við æðamyndatöku er nú svo
komið að hægt að að staðsetja um 70% æxla á
þennan hátt.2- Staðsetning æxlis fyrir væntanlega
aðgerð hefur mikla þýðingu bæði fyrir skurðlækni
og sjúkling. Bris- og lifrarskann (insulinoma mal-
ignum) getur í þessu sambandi einnig verið gagn-
legt.8
Þótt allar tilraunir til að ákvarða legu insulinoma
séu árangurslausar, og allar aðrar niðurstöður rann-
sókna bendi til að slíkt æxli sé til staðar, skal reynt
að nema æxlið hurt með skurðaðgerð, nema mjög
sterkar ástæður mæli gegn því.
Me&ferð
Þegar tilvist betafrumuæxlis hefur verið staðfest,
ber að ganga úr skugga um hvort svo kallað „MEA“
(multiple endocrine adenomatosis) sé til staðar, en
það finnst stundum hjá sjúklingum með hetafrumu-
æxli. Hér virðist um arfgengi að ræða því alloft
finnst þetta „syndrome“ hjá ættingjum sjúklings.
Auk betafrumuæxlis er hér einkum um að ræða
samferð eins eöa fleiri þriggja sjúkdóma: æxli í
kölkungi (hyperparathyroidismus); æxli í heila-
dingli; magasár, sem gjarnan eru fleiri en eitt (Zol-
linger-Ellison syndrome) og orsakast af offram-
leiðslu gastrins. Ber því að haga rannsóknum með
það í huga, að um þessa sjúkdóma geti einnig verið
að ræða, svo sem að mæla kalsíum og fosfór í blóöi,
taka röntgenmynd af heiladingli, meta starfsemi
heiladinguls með tilliti til of lítillar framleiðslu
(hypopituitarismus) eða offramleiðslu einstakra
hormóna hans; taka röntgenmyndir af maga, gera
magaspeglun, mæla magasýrur (mjög hækkaðar við
Z. E. syndrome), mæla gastrin í blóði, taka myndir
af brisæðum (æxli í brisi, sem mynda gastrin) o. fl.
Þegar tekist hefur að ákvarða legu æxlisins fyrir
aðgerð eða meöan á henni stendur, er æxlið skrælt
út úr liýði sínu eða ef slíkt er eigi talið heppilegt,
er nærpartur briss numinn brott.
1 u. þ. b. 15% tilfella með insulinoma heppnast
ekki að ákvarða legu æxlisins, og gerð er þá svo
kölluð „blind distal pancreasresection“ í þeirri von
að æxlið sé í þeim hluta, sem hefur verið tekinn
burtu. Tekið er allt að 95% af brisi.4’14,19’30 Til
eru þeir sem vilja gera „blind pancreatico-duodenec-
tomia“, þar eð mörg þessara ,,ósýnilegu“ insulinoma
geta legið í hrishöfði eða í aðliggjandi duodenum.
Þetta er þó vafasöm aðgerð, þar eð hún er áhættu-
söm og hefur gjarnan í för með sér sjúkleika (in-
sufficientia pancreatis). Á meðan skurðaðgerð
stendur og þar sem meinafræðingur er til staðar, á
ætíð aö gera frystiskurö til þess að reyna að vera
viss um að betafrumuæxli sé í þeim hluta brissins
sem tekinn var burlu. Á meðan skurðaðgerð stendur
á ætíð að reyna að halda blóðsykurgildinu eins
stöðugu og kostur er með þéttum mælingum. Blóð-
glúkósa hækkar tiltölulega hratt eftir að tekist hefur
að fjarlægja æxlið. Bæði þessi atriði hafa verið til
mikils gagns fyrir skurðlækna og þar með minnkaö
áhættuna fyrir sjúklinginn.0’12’24,31
I tilfellum þar sem skurðaðgerð hefur ekki borið
árangur, eða er óæskileg, kemur lyfjameðferð til
greina. Eitt lyf er diazoxide,17’20,33 sem er skylt
thiazide og hindrar sennilega innrennsli insúlíns,
eykur katecholamine innrennsli og niðurbrot gly-
cogens. Annað lyf er streptozotocin, sem er fúkalyf
með æxliseyðandi verkun, og veldur sérstaklega
betafrumudauða. Þetta lyf er oft heppilegt við með-
ferð á insulinoma malignum,2’28 sem ekki er hægt
að nema burt eða þegar um meinvörp er að ræða.
Einnig hafa verið notuð diphenylhydantoin (anti-
epileptikum) og lyf sem valda „betareceptor block-
ade“. Reynslan af tveim síðast nefndu lyfjunum er
þó ófullnægjandi enn sem komið er.1 0 Nú síðustu ár
hefur verið hafin meðferð með L-asparaginase á
sjúklingum með illkynja insúlinæxli, og virðist hafa
gefið góða raun. Þó er þörf lengri reynslu af lyf-
inu.23
Somatostatin, sem hindrar innrennsli vaxtarhor-
18
LÆKNANEMINN