Læknaneminn - 01.07.1979, Page 32

Enzymmœlingar í serumi
HörSur Filippusson
Rannsóknastofur sjúkrahúsa gegna nú orðið mikil-
vægu hlutverki við greiningu og meðferð sjúkdóma.
Hefur hlutverk þeirra farið hraðvaxandi undanfar-
inn aldarfjórðung og vex enn. Brýna nauðsyn ber til
að verðandi læknar þekki og skilji vel grundvöll
þeirra mælinga og athugana, sem fram fara á rann-
sóknastofum. Slík þekking er grundvöllur þess að
læknirinn geti hagnýtt sér þá þjónustu, sem rann-
sóknastofan getur látið í té. Hann þarf að vita hvaða
mæling getur komið að gagni við lausn þess vanda,
t. d. sjúkdómsgreiningar, sem við er að etja hverju
sinni, en hann þarf ekki síður að hafa glöggt auga
fyrir hinu gagnstæða, þ. e. þeim tilvikum þegar til-
tekin mæling getur fyrirsjáanlega ekki varpað ljósi
á vandann. Hið síðarnefnda er nauðsynlegt til að
koma í veg fyrir að tíma, kröftum og fjármunum
rannsóknastofunnar sé sóað í þarflausar mælingar.
Hér á eftir verður rætt um einn þátt í starfsemi
rannsóknastofa sjúkrahúsa, enzymmælingar, eða
þann hluta meinefnafræði, sem nefndur er klinisk
enzymologia. Verður einkum rætt um grundvöll en-
zymmælinga almennt, en minna um notkun þeirra
við greiningu einstakra sjúkdóma. Auk þess verður
nær eingöngu fjallað um mælingar á enzymum í ser-
umi eða plasma, enda mest um slíkar mælingar, þó
að enzymmælingar í vefjasýnum gerist nú sífellt al-
gengari.
Upphaf hliniskrur enzymoloyiu
Ákvörðun amylasa í þvagi er elsta dæmi um notk-
un enzymmælinga við sjúkdómsgreiningu. Aðferð
til þess var fundin upp í byrjun aldarinnar og auð-
veldaði hún greiningu bráðabólgu í briskirtli. Um
þrjátíu árum síðar var fosfatasi í serumi uppgötvað-
ur, og kom í ljós að í serumi sjúklinga með bein-
sjúkdóma, stíflugulu og fleiri lifrar- og gallvega-
sjúkdóma var fosfatasamagnið meira en hjá heil-
brigðu fólki. Brátt kom í ljós, að fosfatasar skiptust
í tvo flokka, „súra“ og „alkaliska“, eftir því við
hvaða sýrustig þeir virkuðu best.
Upphaf kliniskrar enzymologiu, sem nú er ein af
höfuðgreinum meinefnafræði, má þó e. t. v. fremur
rekja til þeirrar uppgötvunar LaDue, Wroblevsky og
Karmen árið 1954 að virkni enzymsins aspartat
aminotransferasa (ASAT, áður nefnt glutamat-ox-
aloacetat transaminasi, GOT) hækkaði um hríð í
serumi sjúklinga, sem fengu hjartaáfall. Nokkru síð-
ar kom í ljós, að bæði ASAT og annað enzym, ala-
nín amínótransferasi (ALAT, áður nefnt glutamat-
pyruvat transaminasi, GPT) hækkuðu í serumi lifr-
arveikra sjúklinga.
Þessar uppgötvanir leiddu til þeirrar tilgátu, að
vefjaskemmdir af ýmsu tagi gætu orðið til þess að
enzym lækju úr frumum út í blóðrásina. Á undan-
fömum áratugum hefur þessi tilgáta fætt af sér mik-
ið af rannsóknum, þar sem reynt hefur verið að
finna enzympróf, sem nota mætti við greiningu ým-
is konar sjúkdóma. Flest þau enzympróf, sem reynd
hafa verið, hafa að sönnu reynst hafa mjög iak-
markað gildi sem tæki til sjúkdómsgreininga, en á
annan tug enzymmælinga hafa hins vegar komið að
miklu gagni, og eru reglulega notuð á flestum
sjúkrahúsum.
Enzyni í vefjum
í hverri frumu líkamans er mikill fjöldi enzyma,
svo skiptir a. m. k. hundruðum. Magn einstakra en-
zyma í frumum hinna ýmsu vefja er hins vegar
mjög breytilegt. Sum enzym er að finna í verulegu
magni í nær öllum vefjagerðum, en önnur ekki nema
í örfáum eða jafnvel einni frumutegund. Dæmi um
hið fyrra er laktat dehydrogenasi (LD), sem finnst
í öllum vefjum, en hið síðara kreatínkínasi (CK),
28
LÆKNANEMINN