Læknaneminn - 01.01.1983, Blaðsíða 19

ín), forvera dópamíni sem eykur
dópamínframleiðslu og losun þess,
eða með brómócriptíni sem snerpir á
dópamínviðtækjunum. Jafnan eru
nokkur lyf notuð saman.
Parkinsonismus sem aukaverkun
af lyfjum kemur oftast til af geðlyfj-
um sem áður var minnst á. Þessi lyf
hamla dópamínviðtækjunum (anta-
gónistar). Antikólínesterasar eru
sjaldgæfir hér og reserpín er ekki
notað (eyðir dópamínbirgðunum),
en þessi lyf geta líka valdið Parkin-
sonismus.
Levodópa er amínósýruforveri
dópamíns. Amínið sjálft er ekki hægt
að nota, því að það er illleysanlegt í
fitu og fer þar með ekki að gagni inn í
miðtaugakerfið. Levodópa frásogast
í smáþarmi og kemst yfir blóðheila-
þröskuldinn. Inni í miðtaugakerfi
dettur af því carbxýlhópur og úr
verður dópamín. En aðalókosturinn
er decarboxýlering utan miðtauga-
kerfis, sem er allt að 95%. Á hún sér
stað í þarmaveggnum, lifrinni, nýr-
unum og háræðum heilans. Málið
leysist nokkuð vel ef gefinn er hemill
á þennan decarboxýlasa með levo-
dópa. Það var uppúr 1970 að slíkir
hemlar komu fram. Þeir virka ekki
inni í miðtaugakerfi, en ágætlega
utan þess svo að mun meira levodópa
sleppur inn.
Áður en decarboxýlasahemlar
komu til voru þær aukaverkanir yfir-
gnæfandi sem stafa af verkan levo-
dópa utan miðtaugakerfis. Helst
voru það ógleði og uppköst (ælu-
miðstöðin í mænukylfu er utan við
blóðheilaþröskuldinn), hjartsláttar-
óregla og réttstöðuiágþrýstingur
(orþostatísk eða postural hypotensio).
Þar af hrjáði ógleðin um 80% sjúkl-
inga. Eftir tilkomu hemlanna urðu
þessar aukaverkanir mun minna
áberandi. I staðinn komu aukaverk-
anir sem rekja má til verkana dópa-
míns inni í miðtaugakerfi. Má þar
nefna ósjálfráðar aukahreyfingar
höfuðs, tungu og vara og jafnvel
choreoathetosis (dansandi ormur).
Geðtruflanir eru ekki síður áberandi.
Skiptast þær í bráðaverkan annars
vegar sem er órói, haldvillur og
ofskynjanir (confusio mentis), en
hins vegar langtíma verkanir sem er
þunglyndi. 15% eiga enn við ógleði
að stríða en henni er hægt að draga úr
með því að taka lyfið með mat og
gefa lyf gegn ógleði hálftíma fyrir
máltíð (metochlopramidum eða
cyclizinum). Einstaka þjáist af rétt-
stöðulágþrýstingi. Aukinn kynlífs-
áhugi skýrist sennilega fremur af
bættri hreyfigetu en lyfjafræðilegri
verkan.
Alvarlegasta Iangtímavandamálið
við meöhöndlun með levodópa er að
bilið milli lækningalegra skammta og
skammta sem leiða til aukaverkana
(lækningalegt svið, nivá) mjókkar.
Verður því erfiðara að sigla milli
skers og báru. Þá kemur og til sög-
unnar það sem Bretinn kallar on-
off-effect, sjúklingar sveiflast milli
aukinnar og snarminnkaðrar hreyfi-
getu eins og kveikt sé og slökkt á
hrærivél á víxl'. Þannig geta þeir
frosið úti á miðju gólfi og detta þá
gjarna.3’10
Pýridoxín eykur virkni decarboxý-
lasa svo að milliverkanir geta hlotist
af, en með samsettu lyfi verður það
vandalaust.
Samsett lyf sem notuð eru hér eru
Sinemet (250 mg levodópa, 25 mg
carbidópa sem er hemill), Sinemet
mite (sama innihald, 100 mg á móti
10 mg), Madopar (100 mg levodópa,
28,5 mg benserazíð sem er hemill) og
Madopar forte (sama innihald, 200
mg á móti 57 mg). Einnig er til
Madopar mite (sama innihald, 50 mg
á móti 14,25 mg).
Byrjunarskammtar eru 1/2 tafla
Sinemet eða 1 hylki Madopar tvisvar
á dag og skammtar auknir á 3-7 daga
fresti þar til árangur næst eða auka-
verkanir koma fram.
Sjúklingar sem komnir eru yfir
sjötugt þola illa meðferð með levo-
dópa. Lækningalega bilið er mjótt og
þeir fá því fljótt on-off-effect.
Brómócríptín (Parlodel, 2,5 mg
eða 10 mg) er af ergotættum og virk-
ar eins og dópamín (er agonisti). 3,5-
10 mg á dag jafngilda 100 mg levo-
dópa með hemli.10 í Parkinsonsveiki
eru venjulega notuð 40—100 mg á
dag. Sjúklingum sem eiga við miklar
aukaverkanir af levodópa að stríða
getur brómócriptín gagnast, einkum
ef on-off-effect er til trafala. Geð-
truflanir, ofskynjanir í heyrn og sjón
og réttstöðulágþrýstingur eru al-
gengari aukaverkanir af brómócrip-
tíni en levodópa, en aukahreyfingar
koma álíka oft.10 Brómócriptín
veldur livedo reticularis (netlaga
blámi á fótleggjum) og öklabjúg. Það
er mun dýrara en levodópa. Sjúkling-
ar sem ekki svara levodópa munu
tæpast hafa gagn af brómócriptíni.
Amantadín (100 ntg) er veirulyf
sem gefið var Parkinsonsjúklingi
með innflúensu. Skánaði honum það
fyrrnefnda. Lyfið virðist auka dópa-
mínlosun og getur aukið lítillega á
áhrif levodópa. Amantadín er miklu
gagnsminna en levodópa en gagnar
betur en andkólínerg lyf og er stund-
um notað með þeim. Skammturinn
er í byrjun 100 mg á dag og er aukinn
upp í þrisvar til fjórum sinnum á dag.
Aukaverkanir eru hlutfallslega sjald-
gæfar, en þær eru öklabjúgur, rétt-
stöðulágþrýstingur, livedo reticula-
ris, svefnleysi, ofsjónir og stöku sinn-
um krampaköst.
Andkólínerg /y/voru ásamt skurð-
aðgerð uppistaðan í Parkinsonmeð-
ferð fram undir 1967 er levodópa
kom fram.9Atropín var fyrsta Ivfið
sem eitthvað var hægt að nota við
sjúkdómnum. Scopolamín var þó
meira notað. Nú á dögum eru þau
helstu diphenhydramín (Benylín
o. fl.), prómethazín (Phenergan),
biperiden (Akineton) og benshexól
LÆKNANEMINN '-4/.M3 - 36. árg.
17