Læknaneminn - 01.01.1983, Síða 20

(Benshexól, Artane). Það er ein-
staklingsbundið hver vika best.
Meður því að geðlyf eins og haló-
peridól og perfenazín hamla dópa-
mínviðtækjunum þýðir lítið að gefa
levodópa, brómócriptín eða amant-
adín við lyfjaparkinsonismus. Þareru
andkólínergu lyfin þrautarlendingin
og er það svo að sjúklingar á slíkum
geðlyfjum fá oft eitthvað andkólín-
ergt með til að fyrirbyggja aukaverk-
anirnar. Nefna má benshexóltöflur
eða biperidensprautur.
Hvimleiður munnþurrkur er al-
gengasta aukaverkun andkólínergra
lytja. Þar fyrir utan má nefna þoku-
sýn, hægðíttregðu og ruglkennt
ástand. Þá geta þau dregið súbklín-
íska gláku og þvagteppu fram í dags-
Ijósið.
Þunglyndi fylgir oft Parkinsons-
veiki. Lyf gegn þunglyndi, hin tricý-
klísku eru notuö við því (t.d. ami-
tryptýlín þ.e. Tryptizol eða Saro-
ten). Þjáist sjúklingurinn af auka-
verkun andkólínergra lyfja verður aö
gæta þess að velja þunglyndislyf sem
hefir litla andkólínerga verkan.
Það má aldrei gefa MAO-hemil
(t. d. isocarboxazidum eða Marplan)
með levodópa því þaö getur valdið
háþrýstingskrísu.
Stereotaktískar skurðaðgerðir tíðk-
uðust áður en levodópa kom fram.
Fyrst í stað var ráðist á globus palli-
dus og hann að mestu eyðilagður.
Síðar meir þótti vænlegra til árangurs
að eyðileggja nucleus ventralis later-
alis thalami. Var þetta ýmist gert
með hnífi, alkohólinnsprautun, raf-
magnspinnum, hitapinnum eða kæli-
pinnum (frostpinnum!). Þessir pinn-
ar eru reknir inn í gegnum hauskúp-
una og stýrt með sérstakri tækni.
Slíkt er mun minni aðgerð en sé
hefðbundin heilaskurðtækni notuð.
Svona skurðaðgerð öðru megin í
heilanum virkar sæmilega á skjálfta
og stífni í gagnstæðum líkamshelm-
ingi, en illa á hreyfihindrun.
Þessar aögerðir eru næsturn úr
sögunni. Þær eru aðeins gerðar á
fáum stöðum í heiminum og þá á
sjúklingum í yngri aldursflokkum
sem engin lyf bíta á og eiga fyrst og
fremst við skjálfta að stríða.4-9-11
Sjúkraþjálfun og iðjuþjálfun eru
mikils virði. Sem dæmi um iðjuþjálf-
un má nefna það að kenna sjúkling-
unum að nota skó með Velcrolás í
stað reima. Sjúkraþjálfar beita æf-
ingum gegn stífni og hreyfihindrun.
Einnig er sjúklingum stundum kennt
að ganga „úthugsað", t. d. að elta
strik á gangstétt eða sparka á undan
sér steini. Annars væri þetta efni í
heila grein til viöbótar.
Gangur og horfur
Áður fyrr var lögð áhersla á að byrja
snemma á lyfjameðferð. En það
sýndi sig að viðtæki fyrir dópamín
sljóvguðust af langri meðferð. Sjúkl-
ingnum hrakaði því fyrir aldur fram.
Séu lyfin ekki notuð verða viðtækin
hins vegar allt of næm af aðgerðar-
leysinu. Þá þýðir ekkert að byrja
levodópameðferð vegna mikilla
aukaverkana: Kerfið er orðið ónýtt.
Það er því vandrataður meðalveg-
urinn. Er kannski best að byrja
snemma með smáskammtalækning-
um, þannig að einkenni minnki án
þess að hverfa alveg?
Parkinsonsjúklingum getur snar-
versnað sjúkdómurinn ef þeir sýkj-
ast, sérstaklega í þvagfærum, eða ef
þeir þurfa að gangast undir skurðað-
gerð. Batinn getur verið lengi að
koma aftur.4
Paralysis agitans er alltaf framsæk-
inn (progressiv) sjúkdómur en getur
sótt mjög mismunandi hratt fram.
Einkenni geta verið bundin við aðra
hlið líkamans mánuðum eða árum
saman. Dauðsföll eru þrefalt algeng-
ari meðal Parkinsonsjúklinga en
heilbrigðra jafnaldra þeirra.2 Virkni
lyfjanna fer að minnka eftir um 5 ár
og þá kemur on-of-effectið. Margir
sjúklinganna eiga 10-12 góð ár frá
greiningu. Þeir geta lifað 20 ár eða
lengur.
Gangur Parkinsonismus eftir
heilabólgu er jafn breytilegur.
Stundum stöðvast famsókn hans
meðan einkenni eru bundin við ann-
an líkamshelminga. Oftar sækir hann
þó hraðar fram en paralysis agitans.
Parkinsonismus samfara heila-
æðaþrengslum er ellisjúkdómur og
horfu.r í samræmi við það. Lyfjapark-
insonismus kemur og fer eftir því
hvort lyfin eru notuð eða ekki.
HEIMILDIR:
1. Harrison’s Principles of Internal
Medicine, 1983
2. Davidson’s Principles and Practice
of Medicine, 1981.
3. Brain’s Clinical Neurology, 1981.
4. Oxford’s Textbook of Medicine,
1983.
5. Kjartan R. Guðmundsson: A Clini-
cal Survey of Parkinsonism in Ice-
land, Acta Neurologica Scandina-
vica, Supplementum 33, Volume 43.
1967.
6. Barr: The Human Nervous System,
an Anatomical Viewpoint, 1979.
7. Muir’s Textbook of Pathology,
1980.
8. Escourolle & Poirier: Manual of
Basic Neuropathology, 1978.
9. Brain's Diseases of the Nervous
System, 1977.
10. Laurence & Bennet: Clinical
Pharmacology. 1980.
1 I. Davis - Christopher: Textbook of
Surgery, 1982.
Þá var stuðst við Parkinsons’s Disease
and the Parkinsonian Syndrome, 1970.
Greinin er unnin upp úr seminari í
taugasjúkdómafrœði. Sverrir Berg-
mann lœknir gaf holl ráð og vil ég
þakka honum sérstaklega fyrir það.
18
LÆKNANEMINN ■-*/,«» - 36. árg.