Læknaneminn - 01.01.1983, Blaðsíða 29

Hnéskoðun
Jón Karlsson, læknir og Ragnar Jónsson, læknir
Inngangur
Hnéliöurinn byggir á styrk og stöð-
ugleika. Hnéö er flókinn liður, sam-
ansettur af þremur minni liðum, sem
aðgreina má hvern fyrir sig.
a) medial femoro-tibial lið
b) lateral femoro-tibial lið
c) femoro-patellar lið.
Auk beygju- og réttihreyfingar
(flexio-extensio) er talsverð snún-
ingshreyfing nröguleg. Beygjuhreyf-
ing er um hreyfanlegan öxul. Snún-
ingshreyfingin eykst við beygju, jafn-
framt því sem stöðugleikinn minnk-
ar. Stöðugleiki hnésins er m. a. háður
sterkum liðböndum, sem liggja bæði
utan við hné og inni í því.
Helstu liðböndin eru:
1. Innra hliðarband (ligamentum
collaterale mediale). Þetta liðband
skiptist í grunnan og djúpan hluta.
Innri liðþófinn festist við djúpa hlut-
ann og rifnar oft við áverka á lið-
bandið.
Djúpi hluti liðbandsins er strekkt-
ur þegar rétt er úr hnénu en grunni
hlutinn er strekktur þegar það er
beygt.
2. Ytra hliðarband (ligamentum
collaterale laterale). Þetta band er
strekkt þegar rétt er úr hnénu. Það
festist ekki við ytri liðþófann, sem
vegna meiri hreyfanleika skemmist
mun sjaldnar en innri I-iðþófinn.
3. Fremra krossband (ligamentum
cruciatum anterius). Þetta band
gengur frá condylus femoris lat. og
festist að framan í area intercondy-
laris ant. á sköflungnum framan til.
Það er mjög mikilvægt fyrir stöðug-
leika í hnénu. Fremra krossbandið
rifnar oftar en aftara krossbandið.
4. Aftara krossband (Iigamentum
cruciatum posterius). Þetta band
gengur frá condylus femoris medialis
og festist aftan til á sköflunginn á
area intercondylaris post.
Liðpokinn og liðböndin sem
styrkja hann að aftan (ligam. popli-
teum obliquum) auka á stöðugleika
hnésins. Vöðvar og sinar sem liggja
umhverfis hnéð auka enn á styrk-
leika og stöðugleika hnésins. Að
framan er m. quadriceps, að aftan m.
semimembranosus, m. popliteus og
m. gastrognemius. Að innanverðu m.
sartorius, m. gracilis og m. semi-
tendinosus og að utanverðu m.
biceps fcmoris og tractus iliotibialis.
Saga
Hnéliðurinn er sá liður í líkamanum
sem oftast verður fyrir áverkum og
sjúkdómum. Sjúklingar leita venju-
lega læknis annað hvort vegna verkja
eða óstöðugleika í hnénu (hnéð svík-
ur eða lætur undan). Mikilvægast er
að greina á milli hvernig og hvenær
einkenni hófust t. d. eftir meiðsli
(brot, liðbandaáverkar, liðþófa-
áverkar) eða hægt og sígandi (lið-
bólgur o. fl.).
Einkenni frá hné geta komið fram
við sjúkdóma annars staðar í líkam-
anum. Því er mikilvægt að spyrja
sjúklinginn nákvæmlega um almenn
einkenni, svo sem þreytu, slappleika,
megrun, sýkingar o. s. frv.
Við verki í hné er oft nauðsynlegt
að skoða mjaðmarliðinn, í mörgum
tilfellum með röntgenmyndum.
Stundum eiga verkir í hné upptök í
mjaðmarliðnum (referred pain) svo
sem við mb. perthes, mjaðmarbrot,
kastlos og slitgigt í mjöðm.
Klinisk skoðun
1. Útlit.
2. Þreifing.
3. Stöðugleiki.
4. Hreyfiferill.
5. Snúningspróf.
1. Útlit (inspection).
a) Helti, göngulag.
b) Fyrirferðaraukningar. Einkum
við bólgubreytingar, (t.d. bursitis
prepatellaris, æxli t.d. ganglion í
meniscus lat.). Baker-cysta í hnés-
bót.
c) Stöðuskekkjur. Varus eða valgus.
Valgus hné er venjulega af óþekktri
orsök hjá börnum eða vegna bein-
kramar. Hjá eldra fólki er valgus eða
varus hné jafnaðarlega merki um slit-
gigt. Yfirrétting (hyperextension) er
oft merki um áverka á aftara kross-
band og aftari hluta liðpoka. Getur
þó verið meðfætt (genu recurvatum).
Réttihindrun (extensionsdefekt),
venjulega einkenni um áverka á lið-
þófa.
2. Preifing (palpation).
a) Húðhiti. Vægt aukinn húðhiti við
liðbólgur svo sem iktsýki. Húðhiti
getur verið verulega aukinn við ígerð
í liðnum.
LÆKNANEMINN 36. árg.
27