Læknaneminn - 01.01.1983, Page 38

Línuritið sýnir hlutfall þeirra klæðaburðaratriða sem var ábóta-
vant. Hver punktur sýnir meðaltal 5 daga.
A B A
þessum atriðum, en framkvæmdin
var með þeim hætti aö í hvert sinn og
vistmaðurinn sýndi viöleitni til að
bæta frammistöðu sína í einhverju
atriöanna, var honum afhentur til-
tekinn fjöldi tákna. Eftir því sem á
Ieið voru þær kröfur sem gerðar voru
til vistmannsins smám saman auknar.
Þegar hann var búinn að ná full-
komnu valdi á þeim eða farinn að
framkvæma þau á æskilegan hátt, var
fjöldi þeirra tákna sem hann fékk
fyrir hin ýmsu atriði smám saman
minnkaður. Að lokum leysti hrós
o.þ.h. táknin af hólmi.
Athuganir
Eftir að atriði atferlisþáttanna höfðu
verið skilgreind, urðu þau grundvöll-
ur athugana áður en meðferð hófst, á
meðan og eftir að henni lauk. Starfs-
maður á vakt sá um að fylla út athug-
unareyðublöðin, en athuganir á
borðsiðum fóru fram á morgun-, há-
degis- og kvöldverðartímum og
athuganir á klæðaburði fóru fram
þrisvar á dag á tilgreindum timum.
Athuganir á eldhússtörfum, þrifum í
herbergi og á baði fóru fram þá daga
sem vistmaðurinn átti að sjá um
þessa þætti, en umgengni í herbergi
og á baði var hins vegar athuguð
annan hvern dag.
Rannsóknarsnið
Rannsóknarsniðið var svokallað ein-
staklingsrannsóknarsnið, og var að
venju byrjað á því að athuga atferli
mannsins í nokkurn tíma áður en
meðferð hófst. Þetta tímabil nefnist
grunnlína: A, og gegnir tvenns konar
hlutverki (Kazdin 1978). í fyrsta lagi
að gefa upplýsingar um hegðun við-
komandi án nokkurra aðgerða og
hve alvarlegt vandamálið er. I öðru
lagi að spá fyrir um atferli í nánustu
framtíð komi meðferð ekki til. Beri
meðferð árangur ætti atferlismynstr-
ið að víkja frá forspánni eins og sjá
má á mynd 1. Athuganir halda síðan
áfram meðan á meðferð stendur og
er sá hluti rannsóknarsniðsins nefnt
B stig. Á mynd 1 sést einnig að atferl-
ið verður strax stöðugt eftir að með-
ferð hefst og helst þannig meðan á
henni stendur. Kazdin nefnir, að
þegar stöðugleiki hefur náðst, megi
hætta meðferð til að sjá hvort atferlið
haldist óbreytt eða ekki. Þannig er
einnig hægt að athuga hvort hið upp-
haflega grunnlínumynstur haldi
áfram eða ei.
Þar sem grunnlínan er mælikvarði
sem við notum til þess að meta áhrif
meðferðar, er mikilvægt að hún verði
stöðug áöur en meðferð hefst. Með
stöðugleika er átt við að frávik frá
grunnlínu spanni ekki meira en 5%
(Hersen & Barlow 1976). í klínísku
starfi er reyndin hins vegar oftast sú
að grunnlínan tekur á sig einhverja
aðra mynd (sbr. myndir 1,2, og 3) og
hafa komiö fram tillögur um aðferðir
og sérstakar reglur um hvernig taka
megi á hinum ýmsu frávikum sem
fram geta komið í grunnlínuathugun
(Hersen & Barlow 1976).
Á mynd 2 er grunnlína stöðug
fyrstu tíu daga athugunarinnar, en
gefur síðan til kynna versnandi at-
ferli. Almenna reglan er að líta svo á
að svona grunnlína skapi ekki vanda-
mál, ef sú meðferð sem á eftir kemur
breyti atferli í gagnstæða átt. Hafi
meðferð neikvæð áhrif og línan stíg-
ur getur verið erfitt að meta áhrif
hennar út frá svona grunnlínu. í slík-
um tilvikum er erfitt að greina hvort
um áframhald á grunnlínumynstrinu
er að ræða, eða hvort meðferðin hef-
ur áhrif á þá stefnu sem línuritið
tekur í B-hlutanum.
Á mynd 1 sést dæmi um óstöðuga
grunnlínu. Ein leið til að fást við
grunnlínu sem þessa ereinfaldlega sú
að halda athugunum áfram þangað
til stööugleiki kemur fram. í klínísku
starfi getur verið siðfræðilega órétt-
mætt að draga meðferð á langinn til
þess eins að fá fram stöðuga grunn-
línu. Að auki má nota tölfræði til
þess að bera saman A og B-hluta,
36
LÆKNANEMINN ‘-‘/...j - 36. árg.