Bændablaðið - 25.05.2023, Page 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. maí 2023
Það er nú svo að öll ríki heims leggja
einhvers konar gjöld á innfluttar vörur,
þ.m.t. tolla.
Til að greiða fyrir viðskiptum hafa
langflest ríki samstarf um tollflokkun og beita
samræmdri tollskrá, sem í grófum dráttum má
skipta í landbúnaðarvörur annars vegar og
iðnaðarvörur hins vegar. Tilgangur álagningar
tolla á innfluttar vörur er almennt séð tvíþættur.
Annars vegar að afla tekna fyrir ríkissjóð og
hins vegar til að vernda viðkvæma innlenda
framleiðslu fyrir innflutningi. Í umfjöllun
um tolla sem finna má í skýrslu um úttekt á
hagsmunum Íslands á landbúnaðarsamningi
Íslands og Evrópusambandsins, frá 2020, kemur
fram að í fyrri tíð gegndu tollar veigamiklu
tekjuöflunarhlutverki fyrir ríkissjóð. Innbyrðis
hlutdeild tolla í heildartekjum ríkissjóðs hefur
aftur á móti farið lækkandi.
Árið 1986 voru tollar 8% af skatttekjum
ríkissjóðs, 3% árið 1996 og 1% árið 2006.
Árið 2019 var hlutfallið komið niður í 0,49%.
Hlutfallið nú stendur í 0,5%. Gjaldtaka í formi
tolla hefur verið á undanhaldi og er tollur á
landbúnaðarvörur þar hvergi undanskilinn,
þrátt fyrir að vera hluti af opinberri stefnu
stjórnvalda gagnvart innlendum landbúnaði
og stuðningi við hann.
Bitlaus tollvernd og aukinn innflutningur
Innflutningur hefur aukist töluvert á
undanförnum áratug, umfram mannfjölda-
aukningu, og er þá eðlilegt að velta fyrir
sér áhrifum sem breytt tollaumhverfi hefur
haft á þá þróun. Með gildistöku núgildandi
viðskiptasamnings við Evrópusambandið árið
2018 hafa stærðir tollkvóta til innflutnings
frá Evrópusambandinu aukist úr rúmlega 700
tonnum í yfir 3.500 tonn. Við þetta aukna
framboð af tollkvótum lækkaði verð á þeim
með tilheyrandi lækkun á meðaltolli þeirra
vara sem innifaldir eru í kvótunum.
Oft hefur verið talað um að kjötinnflutningur
sé notaður til að bregðast við aukinni
eftirspurn tengdri fólksfjölgun og sveiflum
í ferðamannafjölda og þar með gefið í
skyn að eftirspurn eftir innlendum vörum
sé vaxandi og að í raun sé framboðsvandi,
ekki eftirspurnar-. Með öðrum orðum, vegna
langs framleiðsluferils neyðast söluaðilar
til að stoppa í götin milli framboðs og
eftirspurnar með innflutningi. Gögnin sýna
hins vegar annað. Innflutningur er farinn
að kroppa af sölunni á íslensku kjöti og
framleiðsla þess dregist saman ár hvert frá
2018. Kjötframleiðsla dróst saman um 2.000
tonn frá 2018 til 2022 sem gerir rúmlega 6%
samdrátt. Framleiðsla á mann (íbúafjöldi og
ferðamannafjöldi á hverri stundu) dróst saman
um 11% á árunum 2018–2022 og rétt tæplega
16% yfir tímabilið 2012–2022.
Af kjötframboði á Íslandi er erlent kjöt og
kjötvörur nú með 24% markaðshlutdeild og
hefur hún rúmlega þrefaldast frá árinu 2012.
Innflutningur á mann hefur margfaldast um
3,4 frá árinu 2012.
Ekki aftur snúið með grænmetið
Einstakir aðilar í pólitíkinni og frá hagsmuna-
samtökum innflytjenda og verslunar tala
fyrir niðurfellingu tolla og aukningu styrkja
í landbúnaði. Það er nú samt svo að jafnvel
hörðustu frjálshyggjumenn í grunninn eru
á því að halda eigi í tollvernd á íslenskri
landbúnaðarframleiðslu gagngert, m.a. til að
tryggja fæðuöryggi.
Eftir sem áður hefur sú umræða farið
mikinn þar sem lagt er til að farin sé sú leið
í stuðningi við landbúnað eins og gert var í
garðyrkjunni á árunum 2012 en þá var ákveðið
að leggja til beingreiðslur í framleiðslu á
gúrkum, tómötum og papriku og samhliða því
að fella niður tolla af áðurnefndum afurðum.
Með þessu tók framleiðslan við sér að hluta
en hver hefur þróunin verið? Framleiðslan á
mann hefur minnkað. Með niðurgreiðslunum
voru settir ákveðnir fjármunir inn í greinina
sem hefur ekki fylgt því magni sem framleitt
er og enginn hvati í kerfinu er til staðar sem
hvetur til aukinnar framleiðslu, þvert á móti.
Það er mikilvægt að stuðningur fylgi auknu
framleiðslumagni svo hvatar til aukinnar
framleiðslu séu til staðar. Líkt og staðan er
í dag og horfur til framtíðar, þá er verið að
framleiða einungis u.þ.b. 45% af því grænmeti
sem við neytum, hvernig getum við gert betur?
Mikilvægt er að standa vörð um þá tollvernd
sem er þó til staðar í einstaka tegundum
grænmetis og það helst í útiræktuðu grænmeti.
Tollar eru hluti af starfsskilyrðum
landbúnaðarins
Í rammasamningi búvörusamninga sem
endurskoðaður var árið 2021 segir m.a.
eftirfarandi í 10. gr.:
„Tollvernd er hluti af starfsskilyrðum
landbúnaðarins. Aðilar eru sammála um að
þróun tollverndar þarfnist áframhaldandi
skoðunar í kjölfar nýlegrar skýrslu sem unnin var
fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið.
Þá eru samningsaðilar sammála um að
forsendur fyrir tollasamningi Íslands og
ESB sem tók gildi í maí 2018 eru breyttar,
sérstaklega hvað varða útflutningstækifæri.
Utanríkis- og þróunarsamvinnuráðherra hefur
þegar óskað eftir endurskoðun samningsins.“
Þá segir í grein 13.1 í samningi um
starfsskilyrði nautgriparæktar frá árinu 2016:
„Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra
mun beita sér fyrir breytingu á tollalögum
til að breyta magntollum á mjólkur- og
undarrennudufti og ostum til sama raunverðs
og gilti í júní 1995.“
Einnig segir í 11. gr. í samningi um
breytingar á samningi um starfsskilyrði
framleiðenda garðyrkjuafurða frá árin 2019
um tollvernd:
„Ef breytingar verða gerðar á forsendum
samningsins varðandi tollvernd, geta
samningsaðilar óskar eftir viðræðum um
endurskoðun þeirra atriða við endurskoða
þessa samnings 2023.“
Af þessu má ljóst vera að stjórnvöld hafa
undirgengist það skilyrði að tollvernd sé hluti
af starfsskilyrðum landbúnaðarins og því hafi
breytingar á tollum landbúnaðarafurða bein
áhrif á búvörusamninga.
Ein meginforsenda þess að hægt sé að
byggja upp íslenska framleiðslu er að þeir
sem hana stunda geti starfað við eðlilegt
rekstrarumhverfi og horft til framtíðar. Til
að íslenskur landbúnaður blómstri liggur
framtíðin ekki í því að fella niður tollvernd
og hugsa svo.
SKOÐUN
Fjársvelt
neytendavernd
Reglugerð nr. 618/2017 fjallar um notkun
þjóðfánans við markaðssetningu á vöru og
þjónustu. Framfylgd þessarar reglugerðar
virðist lítið vera sinnt.
Í reglugerðinni kemur fram að heimilt sé
að nota fánamerkingu á vöru sé hún framleidd
á Íslandi úr innlendu hráefni, en einnig ef
hún er framleidd úr innfluttu hráefni hafi hún
hlotið nægilegrar aðvinnslu hérlendis. Þó er
þar tilgreint að vara teljist ekki íslensk, og
megi þar af leiðandi ekki bera þjóðfánann, sé
hún framleidd úr innfluttu hráefni sem telst
vera einkennandi hluti vörunnar og sé eðlislík
vöru sem ræktuð er og framleidd hér á landi.
Dæmin sýna að verslanir og framleiðendur
veigra sér ekki við að brjóta þessa reglugerð.
Í einni rafrænni búðarferð er hægt að rekast
á eftirfarandi brot á reglum: Á vefsíðu Nettó
ægir saman kjötvörum og fiskvörum merktum
með íslenskum fána og virðist engu skipta
hvort meginhráefni þess sé innlent eða innflutt.
Þar er reyndar líka ýmislegt annað merkt
íslenska fánanum; túnfiskur, ávaxtagrautur,
maís, krydd og sykur til að gefa dæmi. Í
gönguferð um verslun má sjá hamborgara frá
Stjörnugrís úr þýsku kjöti fagurlega skreytta
með íslenska fánanum, innflutt blóm vafin inn
í umbúðir merkt þjóðfánanum og 1944 rétti
með fánarönd þótt 80% hráefnis sé innflutt.
Neytendastofu er ætlað að annast eftirlit
með reglugerð 618/2017. Frá árinu 2020
hefur henni borist fjölmargar fyrirspurnir
og ábendingar um villandi framsetningu,
upprunamerkingar eða markaðssetningu á
búvöru á neytendamarkaði. Aðeins tveimur
málum er lokið og tvö eru nú til meðferðar
samkvæmt upplýsingum frá stofunni.
Seint á árinu 2020 kom fram stjórnar-
frumvarp frá þáverandi ferðamála-,
iðnaðar- og nýsköpunarráðherra, sem nú
sinnir utanríkismálum, sem lagði til mikla
breytingu á skipulagningu neytendamála. Í
því fólst flutningur verkefna Neytendastofu
í aðra stofnanir. Ætlunin var að minnka
umfang Neytendastofu niður í mýflugumynd
og henni ætlað að sinna „enn um sinn“
tilteknum verkefnum. Lögin voru samþykkt
með breytingum og síðan þá hefur stofnunin
verið fjársvelt, starfsmönnum fækkað og geta
hennar til að sinna sínu hlutverki minnkað.
Skýrt merki þess að lítið gengur
né rekur í að fá eiginlegt viðbragð
stjórnvalda, við þeirri merkingaróreiðu
sem á sér stað á matvörumarkaði, er algjört
andvaraleysi gagnvart augljósum brotum á
merkingarlöggjöfinni. Mesti slagkrafturinn
kemur frá landsmönnum á samfélagsmiðlum
sem þreytast ekki við að senda myndir af
misvísandi merkingum á matvælum. Eiginleg
viðurlög við lögbrotum virðast þó engin því
enn standa sömu vörur frammi í búðum.
Við þetta má bæta að löggjöfin nær
ekki utan um hinn risastóra umbúðalausa
veitingamarkað; sjaldan er uppruna getið
í mötuneytum og á veitingahúsum. Þá nýta
rótgróin íslensk vörumerki gloppur í reglum
til að selja innfluttar vörur án þess að
geta uppruna.
Enginn vafi er á mikilvægi þess að
starfrækja öfluga stofnun tengda hagsmunum
neytenda. Ein af sterkum mótvægisaðgerðum
við auknum innflutningi búvara er að setja
skýrar kröfur um merkingar. Ekki er nóg að
hafa reglur, sú stofnun sem annast það hlutverk
að framfylgja reglunum verður líka að hafa
bolmagn til þess. Það hefur beinlínis verið
lagaleg skylda stjórnvalda síðan þau urðu hluti
af Evrópska efnahagssvæðinu að tryggja öfluga
neytendavernd. Til þess að svo megi verða ættu
stjórnvöld að sjá sér fært að reka þá stofnun
sem annast eftirlit með notkun þjóðfánans,
og öðrum afar mikilvægum neytendamálum,
á sæmandi hátt.
Guðrún Hulda Pálsdóttir ritstjóri.
Varúð – tollar!
Álagildra í Úlfarsá sumarið 1967. Maðurinn á myndinni ókunnur. Jón Kristjánsson, fiskifræðingur hjá Veiðimálastofnun, lýsir virkni álagildra í
erindi á ráðunautafundi árið 1979: „Fiskurinn kemur að leiðara sem gerður er úr fínriðnu neti, syndir með honum og lendir þá í fiskikró sem hann
kemst ekki út úr.“ Mynd / Þór Guðjónsson. Úr myndasafni Bændasamtakanna.
GAMLA MYNDIN
Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
gunnar@bondi.is
Bændablaðið kemur út 23 sinnum á ári.
Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim
í pósti gegn greiðslu burðargjalds. Árgangurinn (23. tölublöð) kostar þá kr. 14.900
með vsk. Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar kr. 11.900 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Borgartún 25, 4. hæð - 105 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Kt: 631294-2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
Ritstjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir (ábm.) gudrunhulda@bondi.is – Sími: 563 0300 – Blaðamenn: – Ástvaldur Lárusson astvaldur@bondi.is – Hulda Finnsdóttir hulda@bondi.is
Sigrún Pétursdóttir sigrunpeturs@bondi.is – Sigurður Már Harðarson smh@bondi.is – Steinunn Ásmundsdóttir steinunn@bondi.is
Auglýsingastjóri: Þórdís Una Gunnarsdóttir thordis@bondi.is – Sími: 866 3855
Netfang auglýsinga: thordis@bondi.is − Vefur blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Sigrún Pétursdóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621