Bændablaðið - 25.05.2023, Blaðsíða 50

50 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. maí 2023
AF VETTVANGI BÆNDASAMTAKANNA
Starfsskilyrði kornræktar
Með nýlegri skýrslu matvæla-
ráðherra um aukna innlenda
kornrækt sem bar yfirskriftina
Bleikir akrar er boðuð stóraukin
innlend kornrækt.
Slíkt er enda forsenda bæði
sjálfbærni og fæðuöryggis þjóðar-
innar. Mikill áhugi er meðal bænda
fyrir þessu verkefni enda kveður við
nokkuð annan tón í skýrslunni en áður
hefur heyrst varðandi möguleika í
kornrækt á Íslandi. Hafa verður þó
í huga að í skýrslunni eru líka ýmsir
fyrirvarar settir og athygli vakin á því
hvað þarf að gera og hvað þarf að vera
til staðar til að ná árangri.
Rannsóknir og þróun
Kynbætur á yrkjum og fjölbreyttari
yrki til að geta ræktað verðmætustu
korntegundir hverju sinni eru ein af
grunnforsendunum. Í þeirri vinnu
þarf að horfa til ýmissa eiginleika
svo sem afurðasemi plantnanna,
styttri vaxtartíma og styrkleika
gagnvart veðurálagi. Fyrirsjáanlega
er um að ræða vinnu sem getur fyrst
farið að skila árangri eftir um 5 ár,
og líklega ekki verulegum ávinningi
fyrr en eftir 15-20 ár miðað við
fullfjármögnuð verkefni. Samhliða
þessari vinnu þarf að ráðast í langtíma
jarðvegsrannsóknir og tilraunir með
yrkin til að geta hámarkað nýtingu
næringarefna, en slíkt er einnig ein
af grunnforsendum þess að kornrækt
geti verið arðbær.
Tryggingavernd
Eins og staðan er í dag er engin
tryggingavernd í boði fyrir kornrækt
en slík vernd er forsenda fyrir
kornrækt í þeim mæli sem boðuð er
í skýrslunni. Bændasamtökin hafa
átt samtöl við tryggingafélögin um
þetta gat sem er á tryggingamarkaði en
eins og gefur að skilja er lítil þekking
enn sem komið er hjá félögunum á
þessum málaflokki. Samtökin hafa
hvatt tryggingafélögin til að fá
upplýsingar hjá samstarfsfélögum til
dæmis í Skotlandi eða Noregi þar sem
aðstæður eru einna líkastar Íslandi.
Fyrstu viðbrögð trygginga-
félaganna hafa þó verið í þá átt að
ólíklegt sé að hægt verði að bjóða
tryggingavernd fyrir kornrækt á Íslandi
án aðkomu eða baktryggingar frá
íslenska ríkinu vegna umfangsmeiri
tjóna. Slíkt fyrirkomulag þekkist
nokkuð víða en sem dæmi má nefna
þá niðurgreiðir bandaríska ríkið
tryggingar í kornrækt um allt að 90%.
Afurðaverð í kornrækt, það
er kornverð, flöktir verulega og
langt umfram það sem teldist hefð-
bundið í landbúnaði sem byggir
á búfjárhaldi. Afkomuvernd, með
vísan til fæðuöryggis og sjálfbærni,
með aðkomu ríkisins er því einnig
nauðsynleg grunnforsenda eigi
kornrækt að vera stunduð í þeim mæli
á Íslandi sem boðað er í skýrslunni.
Í þeirri afkomuvernd þarf þannig
til að mynda að vera tryggt að bændur
geti selt afurðir sínar á fyrirfram
ákveðnu lágmarksverði sem nær hið
minnsta kostnaðarverði fram-
leiðslunnar. Horfa mætti til Noregs sem
fordæmi um slíkt kerfi afkomuverndar.
Kornrækt er nákvæmnisgrein
Í allri umræðu um aukna kornrækt
þarf að halda því til haga að um er
að ræða nákvæmnisgrein sem kallar
á mikla þekkingu hjá bændum,
landbúnaðarskólum, ráðunautum,
birgjum og vinnsluaðilum til að hægt
sé að ná árangri. Þetta helgast af því
að arðsemi næst eingöngu með mjög
nákvæmri nýtingu á næringarefnum,
varnarefnum sem og allri meðhöndlun.
Meðhöndlun er jafnframt enn
mikilvægari þegar kornrækt er
hugsuð til manneldis, sér í lagi til
að korn geti flokkast í 1. flokk. Þá
eru síauknar kröfur þegar kemur að
korni til manneldis um hreinleika
uppskerunnar, það er að hún sé ekki
menguð af öðrum korntegundum eða
öðrum aðskotategundum. Slíkt kallar
á aukna notkun kemískra efna sem
jafnframt getur kallað á skiptiræktun
þar sem yfirfærsla slíkra efna er
áhrifaþáttur í kornræktun.
Kornrækt og loftslagsmál
Fleira getur hangið á spýtunni varðandi
kornrækt, en uppi eru vangaveltur um
að kornrækt, hið minnsta í rýru landi,
bindi verulegt magn kolefnis. Sé það
raunin mætti bæði nýta rýrt land og
á sama tíma skrifa fleiri grænar tölur
í loftslagsbókhald landbúnaðarins.
Slíkt þarf þó að rannsaka betur auk
þess sem engin vissa er um notkun
þessa lands til landbúnaðarnota
eins og skipulagsmálum er háttað.
Þegar talað er um að Ísland verði
að sýna ábyrgð í loftslagsmálum
þá er eðlilegt að horfa til þess að
nýta land á skynsamlegan hátt til
landbúnaðarnota enda einungis
um 100.000 af 600.000 hekturum
ræktanlegs lands á Íslandi í notkun
í dag.
Sporin hræða
Eins og gefur að skilja eru það
núverandi bændur sem eru í bestri
aðstöðu til að byggja upp kornrækt
og þróa samhliða núverandi rekstri.
Margir bændur hafa nú þegar
náð góðum árangri í kornrækt en
margir hafa einnig lent í miklum
áföllum í tilraunum með kornrækt
með tilheyrandi fjárhagslegu tjóni.
Kornrækt þarf því að byggjast upp
á réttum forsendum og við eðlileg
starfsskilyrði. Þar telur einna mest
full tryggingavernd og afkomuvernd.
Þá þurfa eins og áður segir
rannsóknir að vera fullfjármagnaðar
með langtíma sjónarmið að leiðar-
ljósi, samhliða því að þekkingin er
byggð upp hjá öllum sem koma að
ferlinu. Uppbyggingin er þannig
langhlaup sem hefja þarf að vel
athugðu máli.
Unnsteinn Snorri Snorrason
sérfræðingur og
Hilmar Vilberg Gylfason
yfirlögfræðingur
Hvert erum
við að fara?
Liggjandi í sófanum, horfandi á
Vikuna með Gísla Marteini, veltir
maður fyrir sér nútíð og framtíð.
Á ógnarhraða þjótum við
í gegnum umheiminn í átt að
áfangastaðnum fram undan. Við
áhorfið á imbakassann tekur
Marianne viðtal við sjálfa sig. Hvert
erum við að fara?
1950:
Í bernsku var skógur, staðurinn
þar sem pabbi og bræður hans
unnu. Skógurinn var matarkista
heimilisins og um leið baðherbergi
fólksins.
1960:
Aukin velferð
og hagvaxtar-
bjartsýni var í
samfélaginu.
Bókin „Raddir
vorsins þagna“
eftir Rachel
Carson var
gefin út .
Sem unglingur trúði ég því að
umhverfishörmungar myndu brátt
leiða jörðina til glötunar. Ég vil
aldrei eignast barn inn í þennan
eitraða heim.
1970:
Sem ungum
skógfræðinema
var mér sagt að
birkihríslur yxu
of hægt.
Allt snerist um að
rækta hraðvaxta
timbur, plægja
og úða.
Trjáfaðmarar
mótmæltu við
litla athygli
skógræktenda.
1980:
I l l g r e s i s -
e y ð i s b a n n
tekur gildi.
Eftirleguskóga,
skóga sem búið var að grisja og nýta
timbrið úr, átti að jafna við jörðu.
Súrnun jarðvegs og skógardauði voru
í brennidepli. Ræktunar-áætlanir og
tegundaval tóku nú mið af landkostum.
„Náttúruvernd“ var laumað inn með
skógrækt. Ákall umhverfissinna og
Evrópumarkaðar um að hætta notkun
klórs við pappírsframleiðslu var mætt
og afgreitt í snatri.
1990:
Hræðslan við skógar dauða virtist
óþörf og ekki var hörgull á
viðarframboði heldur. Þess í stað kom
„Rauði listinn“ sem innihélt áróður
um tegundir í útrýmingarhættu. Ný
skógræktarstefna í nafni frelsis tók
sér bólfestu þar sem timburframleiðsla
var ekki lengur í fyrsta sæti heldur var
til jafns við umhverfismál.
Skógargeirinn tók námskeið
eftir námskeið í fræðum um
náttúruvernd. Gott samstarf þróaðist
meðal umhverfishreyfinga og
skógargeirans.
2000:
Vottun og
náttúrusjónar-
mið voru orðin
viðtekin venja í
skógargeiranum.
Í nafni
líffræðilegs fjöl-
breytileika urðu eftirleguskógar, þeir
sem búið var að grisja og nytja, að
lykilvistkerfum. Skógareigendur
þráðu áheyrn stjórnvalda til að ræða
umhirðu og skógarnytjar. Loftslagsmál
urðu sífellt mikilvægari málaflokkur
og nú var ekkert sem sýndist. Góður
viðarvöxtur í skógi gat nefnilega
einnig þýtt góður umhverfis- og
loftslagsávinningur.
Hlynur Gauti Sigurðsson
hlynur@bondi.is
Þessi pistill er þýddur og stílfærður af heimasíðu sænsks skógariðnaðar
(skogsindustrierna.se), skrifaður í júní 2021 af Marianne Eriksson,
skógarbónda í Jämtlandi í Svíþjóð, hérað sem deilir breiddargráðum
með Íslandi. Lokaorð greinarinnar „Dela med dig!“ hvöttu mig til að
koma pistlinum á framfæri í málgagni bænda.
xxx.
Heimsmarkaðsverð
á byggi US$/tonn 248,31 260,20 262,95
83,04
97,98
19
90
20
00
20
10
20
20
20
23
60,94
138,13
,,Línuritið er lýsandi fyrir þær miklu sveiflur sem eru á heimsmarkaðsverði
með korn, en þær sveiflur geta skýrst af ýmsum aðstæðum s.s. veðurfari,
verðsveiflum á aðföngum og birgðastöðu. Þessar sveiflur heimsmarkaðsverðs
á hverjum tíma eru ágætur mælikvarði á arðsemi kornræktar, þegar verð
er hátt getur verið mikill ábati af ræktun en þegar verð er lágt getur staðan
verið sú að framleiðsluverð sé hærra en afurðaverð.“