Bændablaðið - 25.05.2023, Page 52

52 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. maí 2023
„Það lagast ekkert þó maður
tali um það,“ sagði móðir mín
svo beinskeytt í anda þeirrar
kynslóðar sem mætti áskorunum
lífsins af hörku gagnvart eigin
líðan og gaf lítið svigrúm fyrir
tilfinningar.
Sársauki og
þjáning var ekki
til umræðu sem
leiddi það af
sér að fólk fékk
enga þjálfun í að
færa líðan í orð.
Sögur, ljóð og
söngur innihéldu
lýsingarorð um
það sem fólk gat samsamað sig
tilfinningalega en deildi sjaldan
hvernig þeim leið í raun. Eins og
einn góður sveitungi lýsir þessu.
„Maður elst upp við það að bíta á
jaxlinn og halda áfram að vinna,
enginn vill ræða tilfinningar, bara
alls ekki.“ Viljinn til þess að ræða
þessi mál eru misjöfn að teknu
tilliti til aldurs. Yngri bændur eru
þannig oft opnari til að ræða sín
mál. Umræðan um sjálfsvíg sem
afleiðingu af vanlíðan sem hefur
orðið svo nístandi og óbærileg
snertir alla, ekki síst eftirlifendur,
þ.e. maka, börn, foreldra og aðra
sem sitja með sálarkvölina og
hugsanlega komast aldrei að því
hvað lá að baki sársaukanum sem
kvaldi ástvin okkar. Áhrif sjálfsvíga
þeirra sem búa í dreifbýli nær einnig
til nærsamfélagsins og því mikilvægt
að tryggja stuðning eftirlifenda,
fjölskyldu og aðra nákomna frá
öðrum fagaðilum vegna fjarlægðar
heilbrigðisþjónustu.
Dómharka
Í starfi mínu sem hjúkrunar-
fræðingur hef ég oft hitt fólk
sem er að kljást við lífið og líður
bölvanlega. Það er tvennt sem flest
allir eiga sameiginlegt; hvað það
er þeim erfitt að setja orð á eigin
tilfinningar eða líðan og hitt að
umburðarlyndi gagnvart vanlíðan
er mjög lítið. Til þess að fá fólk til að
draga úr skömminni gagnvart sjálfu
sér, sem fylgir slíkri dómhörku, hef
ég notað dæmi þar sem ég bið fólk
um að ímynda sér að tilfinningar og
þjáning verði að útbrotum á húð. Ef
sú væri raunin þá væri umsvifalaust
sagt: „Hvað er sjá þig? Þú verður að
fara til læknis!“ Það er stórt skref að
stíga að leita sér aðstoðar en því fyrr
sem það er gert því betra. Það er ekki
séríslenskt fyrirbæri að bændur leita
síður eftir aðstoð. Orsakir þjáninga
geta verið margslungnar og eiga
misdjúpar rætur sem við berum með
okkur í lífinu og allt gengur sinn
vanagang. Álag, og þá sérstaklega
yfir langan tíma, getur auðveldlega
sett fólk út af laginu. Erfiðleikar í
búskap fyrirfinnast oftast ekki bara
á einum bæ, því það eru flestir að
kljást við sömu erfiðu verkefnin,
þannig getur vætusamt sumar þar
sem heyskapur gengur brösuglega
haft mikil áhrif á líðan viðkomandi
í ofanálag við verðhrun afurða
með tilheyrandi fjárhagsáhyggjum.
Þá er það til lítils að setja hausinn
undir sig að venju og halda áfram og
þurfa svo að takast á við afleiðingar
álagsins þegar fer að líða á veturinn.
Þetta er einfalt dæmi um hvernig
starfið getur sligað geðslagið.
Eru bændur í meiri
sjálfsvígshættu en aðrar stéttir?
Rannsókn frá árinu 2021 um tíðni
sjálfsvíga í Bandaríkjunum sem
náði yfir 29 ára tímabil sýndi fram
á að þeir sem starfa í landbúnaði,
skógrækt og fiskveiðar eru líklegri til
að falla fyrir eigin hendi en þeir sem
stunda önnur störf. Sambærilegar
niðurstöður er að finna í tölfræði
frá Ástralíu, Bretlandi og Noregi
og hafa samtök bænda þar brugðist
við með forvarnarvinnu til að vekja
athygli á vandanum.
Af þessu má draga þá ályktun
að bændur og fólk í dreifbýli er í
meiri áhættu um að svipta sig lífi, en
hvort það eigi við hérlendis er engin
tölfræði til um. Það er þó vitað að
sjálfsvíg eru þekkt meðal bænda á
Íslandi og full þörf á að vekja athygli
á því að starfsumhverfi getur verið
stór áhrifaþáttur sem orsakavaldur
vanlíðunar sem á ekki að draga úr
okkur lífsviljann.
Við erum öll mikilvæg
Ef þú upplifir vanlíðan sem þú áttar
þig ekki á, líttu um öxl og rifjaðu upp
hvað hefur gengið á síðustu mánuði
í lífi þínu. Skoðaðu hvort eitthvert
samhengi er í liðnum atburðum og
líðan í dag. Það er mannlegt að gefa
sjálfum sér tækifæri á að líða betur
og leita eftir aðstoð sem stendur til
boða. Vinir, ættingjar eða fagfólk
geta látið sig líðan þína varða. Píeta-
samtökin helga starf sitt forvörnum
gegn sjálfsvígum og sjálfsskaða og
bjóða aðstandendum stuðning.
Samtökin bjóða símtalsþjónustu
allan sólarhringinn þar sem hægt
er að ræða við fólk sem hefur
þekkingu á líðan fólks í aðstæðum
þar sem lífið er orðið þeim
óbærilegt. Aðstandendum stendur
einnig til boða þjónusta, hvort
sem um er að ræða ástvin sem er
í sjálfsvígshugleiðingum eða þeim
sem syrgja eftir sjálfsvíg. Að pakka
tilfinningum niður er eins og að
troða í tunnu, hún fyllist og þá gefur
eitthvað eftir. Til þess að þola þetta
ástand bregður fólk oft á það ráð
að deyfa tilfinningar með áfengi
eða lyfjum sem er bara til að auka á
vandann. Ef þetta er eitthvað sem þú
kannast við þá skora ég á þig að gefa
sjálfum þér tækifæri á að takast á við
þjáningar og sársauka með aðferðum
sem hjálpa þér að líða betur með
fólki sem lætur sig varða um betri
líðan og geðheilbrigði. Fáðu hjálp,
það er aldrei of seint. Við erum öll
mikilvæg.
Sími Píeta-samtakanna
er 552-2218 og Hjálparsími 1717.
Halla Eiríksdóttir
stjórnarmaður BÍ,
hjúkrunarfræðingur og
sauðfjárbóndi.
Bændageð:
Hvenær getur starf
verið lífshættulegt?
Halla Eiríksdóttir.
Nýtt myndband á baendaged.bondi.is
ímissti bróður sinn
Ari Jónsson frá talar um að
hann sjálfsvígi.
Fossi á Síðu
AF VETTVANGI BÆNDASAMTAKANNA
S t a r f s f ó l k
Bændasamtak-
anna hafa þrátt
fyrir þetta verið
ó þ r e y t a n d i
við að benda
stjórnvöldum á
raunverulegar
a ð s t æ ð u r
íslenskra bænda
og hvað það er sem stjórnvöld þurfi
að gera til að metnaðarfull markmið
um íslenskan landbúnað geti orðið
að veruleika.
Í þessari vinnu hefur eitt þema
stjórnvalda þó komið meira á óvart
en önnur, en það eru boð stjórnvalda
um auknar álögur á landbúnað. Það
má ganga svo langt að halda því
fram að rekin hafi verið herferð
með yfirskriftinni Bændur borga. Á
sama tíma og framlög samkvæmt
búvörusamningum dragast saman að
raunvirði hafa í vetur verið boðaðar
auknar álögur á íslenskan landbúnað
sem samanlagt ná hið minnsta 1.000
milljónum króna á ársgrundvelli.
Telur þar einna mest auknar
álögur með boðuðum breytingum
á gjaldskrá MAST sem metnar
voru hið minnsta á 500 milljónir
á ársgrundvelli. Bændasamtökin
og Samtök fyrirtækja í landbúnaði
fóru sameiginlega fram á það við
matvælaráðherra að draga málið
til baka auk þess sem samtökin
mótmæltu þessum breytingum
harðlega á sameiginlegum fundi
með atvinnuveganefnd Alþingis.
Það er með öllu óásættanlegt að
eftirlitsstofnanir í meira mæli
fjármagni sig með því að auka hlut
hliðartekna sem koma beint úr vasa
bænda og matvælaframleiðenda
sem sæta þurfa eftirlitinu til að geta
haldið úti sinni starfsemi og er ætlað
að byggja undir stoðir fæðuöryggis.
Bændasamtökin draga vagninn
Úrgangsmálin eru annað viðfangsefni
þar sem stjórnvöld virðast ætla að
leggja það í hendur sveitarfélaga að
ákvarða gjaldtöku á landbúnaðinn án
nokkurrar kröfu um skynsamlegar
lausnir. Telja þessar álögur á
landbúnaðinn í hundruðum milljóna
á ársgrundvelli. Bændasamtökin
sendu í apríl sl. erindi til umhverfis-,
orku- og loftslagsráðuneytisins,
matvælaráðuneytisins, MAST,
innviðaráðuneytisins og Sambands
íslenskra sveitarfélaga þar sem
samtökin komu því áliti sínu á
framfæri að slík gjaldtaka væri úr
hófi og óframkvæmanleg auk þess
sem núverandi gjaldtaka væri að
öllum líkindum framkvæmd án
lagaheimilda.
Þá samþykkti Alþingi í desember
sl. hækkun á úrvinnslugjaldi
rúlluplasts sem leggst beint á
smásöluverð og var sú hækkun
metin á 100–120 milljóna króna
á ársgrundvelli. Bændasamtökin
mótmæltu þessari hækkun og þrátt
fyrir að Alþingi tæki undir sjónarmið
samtakanna var hækkunin látin
standa. Er þetta miður enda hafa
allar slíkar hækkanir áhrif þar
sem landbúnaðurinn er ein keðja
og auknar álögur af hálfu ríkisins
á einhvern aðila í keðjunni bitna
beint og óbeint á allri virðiskeðju
landbúnaðarins, sem nær frá bónda
að borði.
Heimavinna ráðherra
Eins og alkunna er hafa aðföng eins
og heyrúlluplast hækkað umtalsvert í
verði eins og flest annað, fyrst vegna
Covid og síðan innrásar Rússa í
Úkraínu.
Í nefndaráliti meirihluta
efnahags- og viðskiptanefndar um
fyrrnefnda hækkun á úrvinnslugjaldi
rúlluplasts, var á það minnst að
hækkun þessi væri umtalsverð og að
hún gæti orðið bændum íþyngjandi
enda væri óvíst hvernig verðþróun
á þessari mikilvægu rekstrarvöru
myndi þróast á næstu mánuðum. Þá
var því einnig beint til umhverfis-,
orku- og loftslagsráðherra að koma
til móts við bændur vegna þessara
hækkana en engin áform virðast vera
um slíkar mótvægisaðgerðir. Því
verður að spyrja sig hvenær ráðherra
ætli að skila af sér heimavinnunni
sem Alþingi setti honum fyrir í
byrjun desember sl.
Bændasamtökin hafa í þessu
samhengi bent á mótvægisaðgerðir
sem hægt er að ráðast í þegar í stað
en þær fela í sér að úrvinnslugjald
á endurunnu heyrúlluplasti verði að
fullu fellt niður með það fyrir augum
að gera það samkeppnishæfara í
verði gagnvart heyrúlluplasti sem
framleitt er úr frumefnum. Með því
mætti auka hlutdeild endurunnins
heyrúlluplasts í íslenskum
landbúnaði en gera má ráð fyrir að
lækka mætti kolefnisspor við notkun
á heyrúlluplasti á Íslandi umtalsvert
ef eingöngu yrði notað endurunnið
heyrúlluplast. Niðurstaða greiningar
sem fyrirtækið ecoAgro lét
Landbúnaðarháskólann (LbhÍ)
vinna eru sannarlega jákvæðar og
veita frekari vissu um að 100%
endurunnið heyrúlluplast henti vel
við íslenskar aðstæður. Samhliða
telja Bændasamtökin að það sé
eðlilegt að ráðast í söfnunarátak á
heyrúlluplasti þannig að allt plast
skili sér til endurvinnslu en slíkt
átak þarfnast samvinnu bænda,
sveitarfélaga, úrvinnsluaðila og
stjórnsýslunnar.
Hífa, slaka, gera eitthvað!
Þegar trollið er komið í skrúfuna,
stíf norðanátt og Hornbjarg skammt
undan má búast við því að heyra
óreyndan skipstjóra fara með þessa
rullu yfir áhöfninni Hífa, slaka,
gera eitthvað! Sama staða virðist
vera uppi hjá sveitarfélögunum
í úrgangsmálum sem tengjast
landbúnaði. Sum vilja hífa, önnur
vilja slaka og restin vill bara
gera eitthvað og á meðan hefur
skipið rekið að landi. Þannig hafa
sveitarfélögin í auknum mæli óskað
eftir liðsinni Bændasamtakanna
til þess að finna lausnir á förgun
dýrahræja og nokkur þeirra hafa
jafnvel tilkynnt samtökunum
formlega um lokun urðunarstaða
og hvatt Bændasamtökin til þess að
finna til nýja staði! Samtökunum
er ekkert óviðkomandi og við
tökum vel á móti verkefnum sem
ætlað er að efla og styrkja stöðu
íslensks landbúnaðar, en á sama
tíma eru samtökin þó fullkomlega
meðvituð um að lögboðin verkefni
sveitarfélaga verða ekki svo
auðveldlega yfirfærð á sextán manna
starfslið skrifstofu samtakanna.
Staða þessa málaflokks er með
öllu óásættanleg, bæði með tilliti
til þeirra aðferða sem notaðar eru
við eyðingu meirihluta úrgangsins
og með tilliti til kostnaðar. Þannig
fer líklega meirihluti þessa úrgangs
Fulla ferð áfram og
ekkert stopp!
Vigdís Häsler.
Hækkun á úrvinnslugjaldi rúlluplasts er metin á 100–120 milljónir króna á ársgrundvelli. Mynd / H.Kr.
Þau hafa verið fjölbreytt verkefnin sem Bændasamtökin hafa látið sig
varða síðasta árið og koma frá Alþingi eða hinum ýmsu stofnunum
stjórnsýslunnar. Auknar kröfur, aukið flækjustig og hin ýmsu háleitu
markmið stjórnvalda hafa verið áberandi viðfangsefni í þessari vinnu.
Minna hefur hins vegar verið um einföldun regluverks, raunverulegar
aðgerðir og greiningu á starfsskilyrðum og stöðu íslensks landbúnaðar
á óvissutímum.