Stuðlaberg - 01.12.2016, Qupperneq 3

STUÐLABERG 2/2016 3
Best að hver uni við sitt
Til lesenda
Í október síðastliðnum tilkynnti sænska
Nóbelsverðlaunanefndin að Bob Dylan fengi
Bókmenntaverðlaun Nóbels í ár. Hann hefur
verið orðaður við verðlaunin í nokkur ár.
Ákvörðunin kom nokkuð á óvart og vakti
mikla athygli en þó þótti flestum sem Dylan
væri vel að þessu kominn. Hann hefur sungið
söngva sína við gríðargóðar undirtektir í ára­
tugi og er enn að. Sara Danius, sem er í sænsku
akademíunni, segir um Dylan: „Hann er
merkt ljóðskáld í hinni enskumælandi hefð
og hefur enduruppgötvað sjálfan sig stöðugt
á 54 ára ferli.“ Hún talar líka um það hvernig
hann beiti rími og nefnir plötuna frá 1966,
Blonde on Blonde, sem dæmi.
Athyglisvert er að skoða ljóð snillingsins
Dylans og bera þau saman við það sem við
erum að gera hér á Íslandi. Dylan fellir texta
sína að lögunum sem hann semur og syngur.
Þegar litið er yfir textana á umræddri plötu,
Blonde on Blonde, má sjá að hann er skáld
formsins. Hvert erindi speglar það næsta hvað
varðar braglínulengd og braglínufjölda og rím
notar hann markvisst og fallega. Hann er skáld
hefðarinnar, nýtir sér af kunnáttu og málsnilld
eiginleika ljóðmálsins sem felast í endurtekn­
ingu, takti og hljóðlíkingum. Það sem vantar
í texta Dylans til að þeir samsvari því sem ort
er á Íslandi eru ljóðstafirnir. Hann hefur aldrei
þekkt þá hefð enda allt slíkt horfið úr enskri
ljóðhefð nær því fimmhundruð árum áður
en Dylan fæddist. Ensk skáld nota að vísu
stundum ljóðstafi en yfirleitt aldrei samkvæmt
neinni reglu eins og við gerum hér (lesendum
skal þó til gamans bent á að slá upp á google:
Gwendolyn Brooks, We Real Cool). Þess má
geta að Leonard Cohen, sem nú er látinn 82
ára, eftir glæsilegan feril sem söngvaskáld,
notaði hefðina á svipaðan hátt og Dylan.
Þetta leiðir hugann aftur að því hvers
vegna þessir umræddu ljóðstafir eru enn svo
ómiss andi í hefðbundnum íslenskum kveð­
skap og hvernig þeir hafa varðveist allan
þennan tíma. Lykilatriði í því, fyrir utan það
hve tungumálið hefur varðveist gegnum tíð­
ina með öllu sínu, er að líkindum sú regla,
sem enn er í gildi í íslensku, að leggja ávallt
áherslu á fyrsta atkvæði hvers orðs. Sú regla
hvarf úr ensku um svipað leyti og stuðlunin
þar var á bak og burt og líklegt er að þar
séu einhver tengsl. Þess vegna má spyrja sig
hvort stuðlar og höfuðstafir eigi yfirleitt er­
indi inn í enskan kveðskap. Í enskum textum
er ekki hefð fyrir þeim.
Á meginlandinu var stuðlun nokkuð útbreidd
fyrr á öldum, en er horfin með öllu um 900. Á
Norðurlöndunum utan Íslands hélst stuðlunin
fram um 1250, að minnsta kosti í Noregi. Stuðluð
ljóð véku fyrir rímuðum trúarkveðskap sem
ættaður var sunnar úr álfunni og auk þess má
vera að breytingar á tungumálunum hafi haft
þar áhrif, eins og fyrr var nefnt. Englendingar
héldu stuðlasetningarhefðinni lengur en flestar
þjóðir aðrar, fyrir utan Íslendinga, eða allt fram
undir 1500.
Ensk ljóðhefð er mjög skemmtileg og áheyri­
leg og sitthvað má lesa þar sem jafnast á við
það besta sem gert hefur verið. Hvert tungu­
mál hefur sín blæbrigði, framburðarvenjur og
hefð, og það sem á við í einu tungumáli hentar
alls ekki því næsta. Ljóðið hefur margar hliðar.
Lesendum til upplýsingar bendi ég þeim
enn á að slá upp á netinu: Katharyn Howd
Machan, Hazel Tells LaVerne. Lesið þetta ljóð.
Það er óborgan legt snilldarverk, sem lýsir
sjálfsmyndar kreppu ákveðinna hópa í Banda­
ríkjunum betur en flest annað, en að líkindum
er óhugsandi að þýða það á íslensku án þess
að skemma það. Til að njóta þess verðum við
að kunna ensku.
Þeir eiga sína ljóðhefð, við okkar, og best
að hver uni við sitt. RIA.