Morgunblaðið - 01.07.2005, Side 30

30 FÖSTUDAGUR 1. JÚLÍ 2005
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Launa-
leyndó
En hvað efkonan ífermingarveislunni í
vesturbænum hefði snúið sér að mann-
inum með brauðtertuna ogsagt:
„Heyrðu, ég er með 170.000 krónur út-
borgaðará mánuði eftirskatta, hvað ert
þú með ílaun?“
VIÐHORF
Eiva Björk Sverrisdóttir
au eru víst að skilja,
mér skilst að hann sé
búin að finna sér
nýja,“ segir uppá-
klædd kona í
ónefndri fermingarveislu í vest-
urbæ Reykjavíkur við karlkyns
sessunaut sinn. Maðurinn fær
sér munnfylli af brauðtertu,
kjamsar á henni stutta stund,
sýpur á kaffinu sínu og svarar
svo. „Já er það, ég hef nú heyrt
að ...“ Égerviss um að margir
lesendur eiga auðvelt með að sjá
samræður þessara prúðbúnu
veislugesta fyrir sér. Enda eru
nýjustu þjóðfélagsæxlin og
vandamálahneykslin vinsælt um-
ræðuefni á mannamótum hér á
landi, hvort sem er í fermingar-
veislum eða fimmtugsafmælum.
En hvað ef konan í ferming-
arveislunni í vesturbænum hefði
snúið sér að manninum með
brauðtertuna og sagt: „Heyrðu,
ég er með 170.000 krónur út-
borgaðar á mánuði eftir skatta,
hvað ert þú með í laun?“ Eflaust
hefði manninum svelgst á tert-
unni og hann brennt sig á tung-
unni á heitu kaffinu. Ef til vill
hefði hann svarað konunni snúð-
ugt: „Launin mín eru mitt einka-
mál.“ Eða hann hefði sagt: „Ég
er því miður bundinn launaleynd
svo ég get bara ekki tjáð mig um
það.“ En raunar er erfitt að sjá
þetta samtal fyrir sér. Það þykir
nefnilega ekki við hæfi að tala
um laun. Ef við ímyndum okkur
samt að konan hefði spurt karl-
inn um laun hans og hann upp-
lýst hana um þau, er líklegra en
ekki að hann hefði nefnt hærri
tölu en hún. Undanfarið hafa
kannanir sýnt að kynbundinn
launamunur er fyrir hendi á ís-
lenskum vinnumarkaði. I frétta-
skýringu í Morgunblaðinu fyrir
nokkrum vikum var til að mynda
fjallað um nýja kjarakönnun Fé-
lags viðskipta- og hagfræðinga
fjTÍi' árið 2005. Þar kom fram að
frá árinu 2003 hafa kvenkyns
svarendur bætt við sig um tveim-
ur vinnustundum á viku en karl-
ar standa í stað. Jafnframt kom
fram að óútskýrður kynbundinn
launamunur hafi aukist á þessum
tíma um tæpt eitt prósentustig.
Nú hafa félagsmálaráðuneytið
og Jafnréttisstofa tekið höndum
saman og látið gera auglýsingu
sem hvetja á til þess að kyn-
bundnum launamun verði eytt.
Skiptir skeggi'ótin máli? er spurt
í auglýsingunni en þar er minnt á
að samkvæmt lögum skuli kon-
um og körlum er starfa hjá sama
atvinnurekanda greidd jöfn laun
og að þau skuli njóta sömu kjara
fyrir jafnverðmæt og sambæri-
leg störf. Jafnframt hefur bréf
verið sent til fyrirtækja, stofn-
ana og sveitarfélaga þar sem
„minnt var á ákvæði laga nr. 96/
2000, um jafna stöðu og jafnan
rétt kvenna og karla, sem fjalla
um launajafnrétti kynjanna," en
þetta kemur fram í frétta-
tilkynningu ráðunejdisins.
Skyldi þetta koma að gagni?
Ætli þeir atvinnurekendur sem
vita upp á sig sökina taki sig nú
til, kalli konur á sinn fund og til-
kynni þeim að ákveðið hafi verið
að gi'eiða þeim jafn há laun og
strákarnir fá fyrir sömu vinnu?
Ég hef litla trú á að það gerist.
Með þessu er ég ekki að segja að
félagsmálaráðuneytið og Jafn-
réttisstofa hefðu átt að sleppa
því að minna á lögin um launa-
jafnrétti. Hins vegar eru þessi
lög að ýmsu leyti í mótsögn við
það kerfi sem víðast er við lýði á
vinnumarkaðnum en það byggist
á einstaklingsbundnum samn-
ingum og launaleynd. Að hver og
einn verðleggi sjálfan sig og þegi
svo þunnu hljóði yfir þeim kjör-
um sem atvinnurekandinn býð-
ur. Þetta hefur óhjákvæmilega í
för með sér að þeir launþegar
sem mest bera úr býtum eru þeir
sem tekst best að selja vinnu-
veitanda sínum hugmyndir um
eigið ágæti. Þessu má líkja við
frumskógarlögmálið - að hver og
einn reyni að hrifsa til sín eins
mikið og hann getur - hver sé
sjálfum sér næstur.
En hvað er til ráða? í auglýs-
ingaherferð sem Versl-
unarmannafélag Reykjavíkur
stóð að fyrir nokkrum árum
mátti sjá heldur uppburðarlitlar
og hógværar konur ræða við
vinnuveitendur um laun sín. Þar
var líka taugaóstyrk kona á
vinnustaðaklósetti sem stóð við
spegil og reyndi að herða sig upp
í að fara fram á launahækkun við
atvinnurekanda sinn. Skilaboðin
í auglýsingunum voru þau að
konur yrðu að laga sig betur að
kerfinu og vera kröfuharðari -
þá myndi launabilið milli
kynjanna hverfa.
Er launaleynd í raun æskileg
fyrir fyrirtæki og stofnanir,
starfsfólk þeiiTa og samfélagið í
heild? Hvernig skyldi starfs-
manni líða sem kemst að því að
sessunautur hans hefur um
langa hrið fengið mun hærri
umbun fyrir sama starf og hann
sjálfur? Eða þeim sem fær vitn-
eskju um að góðum vinnufélaga
hafi verið borguð mun lægri laun
en hann sjálfur hefur fengið fyrir
sambærilegt starf? Er æskilegt
að fólk sé með hnút í maganum
yfir því að þurfa að standa í
hörðum samningaviðræðum um
laun við atvinnurekanda sinn?
Égheld ekki. Heillavænlegra
væri að laun hættu að vera
leyndarmál. Það væri ágætis
byi'jun. En þetta eitt og sér dug-
ir þó ekki til. Það þarf einnig að
taka til róttækrar endurskoð-
unar það sem kallað er verðmæti
starfa. Mörg störf, sem hingað til
hafa einkum verið á könnu
kvenna, svo sem kennsla leik-
skólabarna og umönnun aldr-
aðra, þarf að meta upp á nýtt.
Þeir sem þessum störfum sinna
eiga að fá greitt í samræmi við
verðmætið.
elva@mbl.is
Umhverfísslys
af mannavöldum
Atli Hermannsson fjallar
um umhverfísslys
ÞRÍR sérfræðingar Hafrann-
sóknastofnunar skrifuðu grein í
Morgunblaðið hinn 29. júní. En
greinin gekk út á það að reyna að
sannfæra almenning um að stofn-
unin ætti enga sök á
því hversu seint það
ætlar að takast að auka
við þorskkvótann. Þeir
skella skuldinni á
stjórnvöld sem þeir
segja að ekki hafi farið
að tillögum þeiiTa á
löngu árabili. Ég get
verið sammála Hafró-
mönnum um að kenna
má stjómvöldum um
að verulegu leyti - en
bara af allt annarri
ástæðu en þeir til-
greina.
Það sem hratt kvótavæðingunni af
stað á sínum tíma var að fyrrverandi
forstjóri Hafró, Jakob Jakobsson, og
Halldór Asgrimsson, þáverandi
sjávarútvegsráðherra, fóm á taug-
um - eðlilega, en bara á röngum for-
sendum. Því stuttu áður höfðum við
fært út landhelgina; fyrst í 50 mílur
1972 og síðan í 200 mílur 1975 og
þannig rekið yfir 100 breska og
þýska togara af miðunum sem var
gríðarlega mikil verndun í sjálfu sér.
Því á árunum frá 1958 til 1971
veiddum við Islendingar að með-
altali 378 þús. tonn af þorski á ári. Á
sama tímabili veiddu Bretar og
Þjóðverjar að meðaltali 355 þús.
tonn eða samtals 733 þús. tonn.
Mestur var svo þorskaflinn hér við
land árið 1970 en þá veiddum við 471
þús. tonn og Bretar og Þjóðverjar
348 þús. tonn, eða samtals 819 þús.
tonn - en hvað breyttist þá?
Það sem breyttist var að þá hófst
aðför að vistkerfínu sem skipulögð
var af stjórnvöldum sjálfum í sam-
ráði við hagsmunaaðila. Hún hófst
með stjórnlausri fjölgun skuttogara
á tímabilinu 1972-1984. Opinberir
fiskveiði-sukksjóðir sáu um að út-
vega sérvöldum gæðingum stjórn-
málaflokkanna lán fyrir allt að 90%
af kostnaðarverði - og þá voru 10%
gjaman fengin með því að hækka
reikninginn sem því nam - og stund-
um gott betur.
Því fólst aðförin að lífríkinu ekki í
því að halda áfram að veiða svipað
magn af þorski og áratugina þar á
undan - heldur í nýrri tækni. Því um
sama leyti og landhelgin var færð út
í 50 mílur 1972 hófst skuttogaravæð-
ingin og á fáeinum árum voru þeir
orðnir 102. Þá stækkuðu og þyngd-
ust trollin svo að á fáeinum árum
fóm t.d. toghlerarnir úr einu tonni i
fimm og bobbingalengjurnar úr einu
tonni í sex.
I sjálfu sér hefði þetta verið í lagi;
nema nú þurftu togaraskipstjórarnir
ekki lengur að draga gamlar og
þekktar togslóðir - því fimm- til sex-
faldur togkrafturinn
gerði þeim það kleift að
draga botntrollin yfir
nánast hvað sem fyrir
var nema skipsflök.
Skjól og næði fyrir
nýliðunina sem víða
hafði verið á grunninu
færði tæknin þvi smám
saman í eyði. En til eru
margar sögur af því er
togarar voru að „brjóta
land“ og ryðja nýjar
togslóðir með því að
draga berar bobb-
ingalengjurnar yfir
ófærar hraunbreiður og þekktar
uppeldisstöðvar.
Við þessar aðfarir bættist svo
annar ókostur botntrolla - sem eng-
inn veit enn hversu skaðlegur mun
reynast. Því þegar troll eru dregin
ánetjast fyrst stærstu eða hraðvöxn-
ustu fískarnir í hverjum árgangi.
Þetta eru þeir einstaklingar sem
hafa bestu erfðaeiginleikana og
hrygna lífvænlegustu hrognunum.
Afleiðingarnar verða síðan þær að
stofnarnii' vaxa smám saman hægar
og verða sífellt fyrr kynþroska. Því
er líklega bæði verið að níðast á líf-
ríkinu með trollunum og úrkynja
fiskstofnana í leiðinni.
Það er ekki að sjá að Árni Matt
sjávarútvegsráðherra hafi miklar
áhyggjur af þessari þróun - heldur
aðeins af þeim sem áhyggjur hafa af
henni. Þvi nýlega setti ráðherra á
laggirnar nefnd ... númer 28 ... sem
á að undirbúa með hvaða hætti
bregðast skuli við gagnrýni frá er-
lendum „öfga“-umhverfisvernd-
arsamtökum sem draga vilja úr
skaðsemi botntrolla.
Fyrst má nefna Coalition Clean
Baltic í Svíþjóð sem hlutu umhverf-
isverðlaun Norðurlandaráðs 2004.
Samtökin hafa t.d. á stefnuskrá sinni
að öll notkun togveiðarfæra skuli
bönnuð í Eystrasalti. Einnig kom
það fram í nýlegri skýrslu Alþjóða-
náttúruvemdarsjóðsins (WWÉ) að
innan við 300 togarar stundi veicíar
með botntroll í heiminum - við Is-
lendingar eigum því 14 af öllum flot-
anum.
Þá skrifuðu á síðasta ári 1.100 líf-
fræðingar frá 69 löndum undir yf-
irlýsingu um algert bann á veiðar
með botntrolli sem eyðileggi kald-
?Það sem breyttist var
að þá hófst aðför að vist-
kerfinu sem skipulögð
var af stjórnvöldum
sjálfum í samráði við
hagsmunaaðila.í
sjávarkóralla og sveppavistkerfi
sem séu mikilvæg iyrir lífið í sjón-
um. Þar segir að sumir þessir kór-
allar myndi „tré“ og aðrir myndi
þykka runna sem styðji við hundruð
ef ekki þúsundir dýrategunda.
Við skulum þó ekki einblína um of
á kóralana vegna þess að þeir eru lif-
andi og það taki aldir að end-
urheimta þá. Því „staðgenglar“
þeirra og ekki síður merkileg fyr-
irbrigði eru hraunbreiðurnar sem
víða eru að finna hér við land. En
hraunin gera á margan hátt það
sama fyrir vistkerfið og kórallinn -
en endurheimtast aldrei séu þau
eyðilögð. Nægir bara að nefna
Grindavíkur- og Selvogshraun sem
voru mikilvæg hrygningar- og upp-
eldissvæði sem moruðu af lífi, en
togskipum tókst að mylja undir sig á
nokkrum árum. Sveppavistkerfi
kalla sjómenn gjarnan „ost“, en
sveppakerfin voru líklega mun al-
gengari hér við land en nokkurn
tíma verður hægt að „sanna“ með
nýju LÍÚ-myndavélinni hjá Háskól-
anum á Akureyri - því ekkert er
lengur til að mynda - ekki frekar en
löngu horfna landnámsskógana. Það
var við upphaf úthafsrækjuveiða fyr-
ir Norðurlandi upp úr 1980 að „ost-
urinn“ fór að koma upp í einhverju
magni. Ekki var óalgengt fyrstu árin
að jafn mikið kæmi upp af osti og
rækju, en síðan dró úr og síðustu ár
hafa varla nokkur merki um sveppa-
vistkerfi verið að finna - ostur sést
varla, enda er rækjan svo gott sem
horfin líka.
Þó ég viti að botntroll hafi mjög
slæm áhrif á allt botndýralíf verður
seint hægt að sýna fram á tengsl
með rannsóknum þannig að hags-
munaaðilar vitkist. Því aðeins er
hægt að sýna fram á ákveðin líkindi
en ekki bein tengsl.
Hugsandi menn ... veit ekki um
þig ... láta sér nægja að sterk líkindi
séu fyrir einhverju orsakasamhengi
- en svo höfum við hina sem gera
það ekki - ekki nema þegar það
hentar þeim.
http://www.intemet.is/floyde/
Greinarhöfundur starfaði við sölu á
veiðarfærum um langt árabil.
Atli Hermannsson
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1103 Reykjavík • Bréf til blaðsins | mbl.is
ÁTVR í Fríhöfnina
Frá Ólafi Stefáni Sveinssyni:
ATHYGLISVERÐ umræða hefur
farið fram um Ríkisverslun Fríhafn-
arinnar í Flugstöð Leifs Eiríks-
sonar. - Samtök verslunar og þjón-
ustu hafa gert athugasemdir við að
Fríhafnarverslunin skuli þenjast út
og auglýsa svo 50% lægra verð en í
Reykjavík á ýmsum vöruflokkum.
Þetta er auðvitað skiljanlegt þar
sem þetta er verslun rekin fyrir
skattfé almennings og tekjur henn-
ar verða til vegna þess að ekki þarf
að greiða þau opinberu gjöld sem
annar sambærilegur rekstur þarf að
greiða og því segja afkomutölur
ekkert raunhæft um það hvort þessi
Fríhafnarverslun er vel eða illa rek-
in.
Nú vill svo til að skv. yfirlýsingum
forráðamanna Fríhafnai-innar þá er
a.m.k. 80% af sölu hennar áfengi og
tóbak. Þegar til þess er horft að
ÁTVR er fyrirtæki í eigu ríkisins,
sérhæft í sölu á þessum vöruteg-
undum, þá er algjörlega ónauðsyn-
legt að ríkið reki annað fyrirtæki til
að selja sömu vöm. ÁTVR getur
með góðu móti séð um sölu á tóbaki
og áfengi í Flugstöð Leifs Eiríks-
sonar í sérstakri verslun og sparað
íslenskum skattborgurum stórfé þar
sem þessi rekstur myndi aðeins
verða ein verslun til viðbótar undir
hatti ÁTVR og því nánast engin
áhrif hafa á kostnað við yfirstjórn,
skrifstofurekstur, innkaup og lag-
erhald fyrirtækisins en myndi um
leið algjörlega sparast í rekstri Frí-
hafnarinnar, í stuttu máli einfalt í
staðinn fyrir tvöfalt.
Þeir afgreiðslumenn sem þarna
vinna nú munu fá vinnu áfram í
sambærilegu starfi, meira að segja
hjá sama vinnuveitanda en undir
öðrum formerkjum, þannig að ekki
ættu þeir að vera ósáttir. - Sölu á
þeim vöruflokkum sem eftir standa
mætti svo setja saman í pakka sem
yrði gerður aðgengOegur til útboðs
þar sem Flugstöðin fengi sínar
tekjur án þess að þurfa að gera út
sérstaka Rikisverslun í samkeppni
við annan verslunaiTekstur á Is-
landi sem í dag býr varla við ásætt-
anlega afkomu.
Loks skal það nefnt að með hlið-
sjón af breyttu rekstrarumhverfi og
áherslum í rekstri ÁTVR þar sem
sala á tóbaki mun hætta að vera sú
tekjulind sem í raun hefur skapað
grundvöll verslunarreksturs fyr-
irtækisins þá er jákvætt að leggja
þessa vímuefnasölu Fríhafnarinnar
þai' inn. Þá má mögulega koma í veg
fyrir að fyrr en síðar þurfi að hækka
álagningu á áfengi til að tryggja
verslunarreksturinn því það mun
þýða hækkun á vísitölu neysluverðs
með afleiðingum sem allir þekkja og
eru fjármálaráðherra varla að skapi.
ÓLAFURSTEFÁN
SVEINSSON,
Ljósalandi 1,108 Reykjavík.