Úrval - 01.03.1976, Blaðsíða 37

35
ERU VlSINDINAÐ SKAPA NÝJA OG HÆTTULEGA SÝKLA?
fræðinnar og hjálpað til að sigrast á
alvarlegum sjúkdómum, sem nú eru
óviðráðanlegir. Sem dæmi má nefna,
að vísindamenn héldu áður að DNA,
efnið, sém myndar litninga, finndist
aðeinsífrumkjörnunum. En skömmu
fyrir 1960 uppgötvuðu líffræðingar,
að í sumum gerlum fannst þetta efni
einnig sem litlir, kringlóttir blettir
eða deplar, fljótandi í fryminu utan
kjarnans.
Árið 1972 tókst dr. Stanley N.
Cohen við Stanfordháskóla að flytja
þessa depla frá einum gerli til annars
og græða þá þar. Þegar þessir
DNAdeplar voru komnir í sín nýju
heimkynni, bar ekki á öðru en að þeir
þrifust þar með ágætum, því að
þegar gerillinn fjölgaði sér með
skiptingu þá gerðu þeir slíkt hið
sama.
Um svipað leyti uppgötvuðu vís-
indamenn við Kaliforníuháskóla
efni, sem gátu losað DNA úr frumu
án þess að eyðileggja það. Brátt tókst
samvinna vísindamanna beggja há-
skólanna og komst þá fyrir alvöru
skriður á tilraunirnar. Árangurinn
varð hin mikla uppgötvun í sam-
bandi við flutning og ígræðslu
litninganna, sem síðar leiddi til kröfu
vísindamannanefndarinnar um að
tilraunum yrði hætt.
Tilraunirnar með litningana hafa
valdið miklum ótta, en einnig æsingi
og spennu, því að þær bregða ljósi
yfir hlutverk og starfsemi þeirra.
Litningarnir ákvarða erfðaeiginleika
okkar, en þeir stjórna einnig vexti og
líkamsstarfsemi. Til að mynda ráða
þeir vexti hárs og nagla og stjórna
endurnýjunarmætti blóðs og hör-
unds. Litningarnir framleiða hor-
móna svo sem insúlin og adrenalin.
Litningar sjá einnig um fram-
Ieiðslu meltingarsafans, sem er nauð-
synlegur til að kljúfa næringarefnin
og melta fæðuna. Allt þetta gera
litningarnir með því að samræma
starfsemi mörg hundmð þúsund
hvataefna líkamans. Áður höfðu
vísindamenn mjög takmarkaða yfir-
sýn yfir það, hvert hlutverk litning-
anna er, og hvernig þeir starfa. Nú
geta þeir einangrað einstakan litning,
fjölgað honum milljón sinnum og
rannsakað hann gaumgæfilega.
Flestar tilraunir á þessu sviði hafa
verið gerðar með einfrumunga. En
hvernig geta billjónir fruma starfað
saman í svo flókinni og margþættri
heild sem mannslíkamanum? Við
vitum, að sérhver fruma í líkama
okkar hefur sömu litninga. Hvernig
stendur þá á því, að litningarnir, sem
stjórna hárvextinum, skuli ekki láta
hár vaxa í lófum okkar og á iljum?
Erfðafræðingar vita, að sumir litning-
ar starfa sem eins konar ,,slökkvar-
ar’ ’, sem kveikja eða slökkva á öðrum
litningum, ef svo mætti segja.
Hvernig fara þeir að því? Enn er það
ekki vitað, en miklar líkur eru til
þess, að komist verði að leyndar-
málinu með hinum nýju aðferðum,
sem nú er beitt við rannsókn
litninganna.
Su.mir vísindamenn eru einnig